Иккинчидан, диалектик усултаҳлил, тадқиқот, текширишнингхолисоналигинарсаваҳодисаларнихаракатда, ўзгаришдаҳамдаривожланишдаолибқарайди. Шунгамувофиқ, диалектика дунёнингнарсаваходисаларинивақатўзароалоқадавабир – биринитақозоқилишдаолибқарамасдан, балки харакатда, ўзгаришдаваривожланишдатушунишниталабқилишинингўзибошқатафаккуруслублариданфарққилишникўсатади.
Илғорилмийбилишда диалектик – методология ўзўрнивааҳамиятгаэга. У нормалар, “рецеплар” ваусулларнингқатъий, бирмаънолийиғиндисишаклидаэмас, балки инсонфаолиятинингумумийтамойиллари, қоидалари, шунингдекинсоняхлиттафаккурининг диалектик вамослашувчантизимисифатида реал фаолияткўрсатади.
Диалектик методнингмуҳимтамойиллариқуйидагилар:
1. Объективлик - воқеликниунинг реал қонуниятлариваумумийшаклларидаэътирофэтишгаасосланганфалсафий, диалектик тамойил. Мазкуртамойилнингасосиймазмуниниқуйидагиталабларшаклидаифодаэтишмумкин:
а) унингбутунхажмиваривожланишидахиссий – предмет фаолияти (амалиёт) дан келибчиқиш;
б) билишсубъективахаракатнингфаолролинианглабетишҳамдаруёбгачиқариш;
в) фактларнингйиғиндисиданкелибчиқишванарсалармантиғинитушунчалармантиғидаифодалайолиш;
г) предметнингбарчашаклийўзгаришларинегизисифатидаунингичкибирлиги (субстанцияси) ни аниқлаш;
д) мазкурпредметгамувофиқбўлганметодлартизиминитўғританлашваунионглиравишда, изчиламалгаошириш;
е) предметнитегишлиижтимоий – маданийнуқтаиназардан, маълумдунёқарашлардоирасидакўрибчиқиш;
ж) барчажараёнларваходисаларга конструктив – танқидийёндашишхамдамазкурпредметнингмантиғигақарабиштутиш.
2. Ҳартомонламалик - воқеликнингбарчаходисалариўртасидагиумумийалоқаниифодаэтувчибилишвабошқафаолиятшаклларинингфалсафий, диалектик тамойили. У қуйидагиасосийталабларниўз ичига олади.
а) тадқиқотпредметиниажратишваунингчегараларинибелгилаш;
б) унияхлит, “кўпжиҳатли” кўрибчиқиш;
в) предметнингҳарбиртомонини соф шаклдаўрганиш;
г) кенгвачуқуржараён – билишниунингинтенсивҳамдаэкстенсивтомонларибирлигидаамалгаошириш;
д) предметнингмоҳиятини, бош жиҳатини, унингсубстанционалхоссасиниажратиш.
3.Муайянлик(конкретлик) – нарсаниёкиўзаробоғланганнарсалартизиминиўзинингбарчатомонваалоқалармажмуидаифодаэтувчифалсафий категория.
У қуйидагиасосийталабларниўз ичига олади.
а) айниҳодисаниунингсубстанционалбелгисидан “ажратиш” вауни диалектик тарздақисмларгаажратилганбутунҳодисасифатидааксэттириш;
б) умумийнингхусусийдан, моҳиятнингходисаларда, қонуннингқонунмодификацияларидааксэтишиникузатиш;
в) жой, вақтнингтурли – туман шартлариниҳамдамазкурпредметнингборлиғиниўзгартирувчибошқахолатларнихисобгаолиш;
г) умумийвахусусийнингмахсусмеханизминианиқлаш;
д) мазкурпредметни у қайситизимнингунсурибўлса, ўшатизимтаркибидакўрибчиқиш.
4. Тарихийлик – ўтмиш, ҳозиргизамонвакелажаксингарихолатлар (вақтбосқичлари) нингяхлитузлуксизбирлигишаклидавақтўқибўйлабйўналганвоқеликнингўз –ўзиниривожлантиришиниметодологиктарздаифодаэтувчифалсафийтамойил.
У қуйидагиасосийталабларниўз ичига олади.
а) тадқиқотпредметинингҳозиргихолатиниўрганиш;
б) ўтмишнитиклаш – генезисни, унингвужудгакелишиниҳамдатарихийхаракатинингасосийбосқичлариникўрибчиқиш;
в) келажакнибашоратқилиш, предметнингбунданбуёнривожланишитенденцияларини прогноз қилиш.
Do'stlaringiz bilan baham: |