momaqaldiroqli razryad, qushlar simlarning har xil fazalarni tutashtirishi,
simlarning o‟ralashib ketishi va boshqalar natijasida sodir bo‟ladi. Tajribasi
ko‟rsatadiki, havo tarmoqlarida Shunga o‟xshash tutashuvlarning aksariyat qismi
qisqa vaqtli harakterga ega, chunki shikastlangan qism o‟chirilgandan so‟ng
tutashuv joyidagi izolyatsiya ko‟p holda tiklanadi va liniya yana ishga ulanishi
mumkin. Ko‟p hollarda qisqa tutashuvlar transformator podstansiyalarida
izolyatsiyalarni yoki yuqori kuchlanish saqlagichlarining izolyatsiyalarining
tutashib qolishi natijasida sodir bo‟ladi va u ham qisqa vaqtli xususiyatga ega.
Qisqa tutashuvdan so‟ng ular odatda ta‟mirlanmay, saqlagichsiz yana ishga
tushirilishi mumkin. Liniyani qayta ulash uchun maxsus qurilma qo‟llaniladi, u
yordamida o‟chirilgan liniya avtomatik ravishda yana ishga tushiriladi. Bu
qurilma avtomatik qayta ulash qurilmasi (AQU) deb ataladi. Bir tarafdan
ta‟minlanadigan liniyalarda AQUni samarasi yuqori, AQU ning har bir
11
muvaffaqiyatli harakati iste‟molchilar ta‟minotining uzilishini oldini oladi.
Respublikamiz energetika tizimida bir karra, hamda ko‟p karra
harakatlanuvchi uch fazali va bir fazali AQU qurilmalari qo‟llaniladi. Bir karrali
deb liniyani faqat bir marta ulaydigan AQU ga aytiladi, agar liniya yana
himoya orqali o‟chirilsa, unda AQU qurilmasi harakatdan to‟xtaydi va ikkinchi
marta ishlamaydi. Bir fazali deb, faqat bitta o‟chirilgan fazani qayta ulaydigan
AQU ga aytiladi. AQU qurilmasi elektr relelar yordamida elektrli prinsipda
yoki o‟chirgich yuritmasiga mos ravishda mexanik prinsipda bajariladi. Elektrli
AQU elektr magnitli va pnevmatik yuritma bilan ta‟minlangan o‟chirgichlarda
ishlatiladi. Mexanik AQU qo‟l bilan yoki avtomatik boshqariladigan yuritma
(yukli, prujinali) bilan ta‟minlangan o‟chirgichlarda ishlatiladi.
Bir karrali qo‟l bilan qaytariladigan elektrli AQU sxemasida oraliq (KL)
4 va ko‟rsatkich (KN) 6 relelar ko‟zda tutilgan. Relening yuqoridagi kontakti 4
normal holatda yopiq, pastkisi ochiq, uzgich 7 ulangan. Liniyada qisqa tutashuv
sodir bo‟lganda releli himoya ishga tushadi va o‟chirish g‟altagi SO yordamida
o‟chirgich V o‟chiriladi. O‟chirgich o‟chirilgandan so‟ng uning yuritmasi
kontaktlari oraliq relesi kontaktlarining OK ulanish solenoidi US zanjirini
tutashtiradi va o‟chirgich ulanadi (tok zanjiri: plyus – kontaktlar 3-relening
yuqori kontaktlari 4-rele g‟altagi 6-uzgich 7-kontaktlar 1-g‟altak OK-minus).
Bunda rele 6 ishga tushadi va o‟zining kontaktlarini tutashtiradi: ulanganda
tutashgan kontaktlar 2-rele kontaklari6-rele g‟altagi 4-minus). Rele 4 ishga
tushadi (yuqori kontaktlari ochiladi va pastki kontaktlari tutashadi) va o‟z-o‟zidan
bekiladi (o‟z-o‟zidan bekilish zanjiri toki: plyus-relening pastki kontaktlari 4-
tugmacha 5-rele g‟altagi 4-minus). Agar avtomatik qayta ulash bartaraf etilmagan
qisqa tutashuv vaqtida sodir bo‟lsa, releli himoya ikkinchi marta ishga tushadi va
ikkinchi marta o‟chirgich V o‟chiradi. Yana avtomatik o‟chirish ulana
olmaydi, chunki yuritma oraliq kontaktlarining OK ulanish solenoidi o‟z-
o‟zidan bekilish relesining yuqoridagi kontaktlari bilan ochilgan. AQU
qurilmasini oldingi (birlamchi) holatiga ketirish uchun releni bekitish
(blokirovka), rele kontaktlarini tugmani bosib va rele shtiftasini burib uzish
12
kerak. Uzish AQU ni o‟chirish uchun xizmat qiladi, qachonki ishlash
sharoiti bo‟yicha uni ma‟lum vaqtga kerak bo‟lmasa, aytish joizki hozirgi
vaqtda AQU na faqat elektr uzatish liniyalari uchun, balki podstansiyalarning
yig‟ma shinalari uchun ham keng ishlatiladi, chunki o‟zgaruvchan qisqa
tutashuvlar nafaqat elektr uzatish liniyalarida, balki podstansiyaning yig‟ma
shinalarida ham bo‟ladi. AQU tizimi iste‟molchilarning elektr energiya
ta‟minotidan uzilishini yo‟q qilish bilan birga vaqtini qisqartiradi, ya`ni qisqa
tutashuvdagi yoyni ishdan chiqarish (buzish) ta‟sirini kamaytiradi, chunki yoy
paydo bo‟lgandan so‟ng liniya tezda o‟chirilishi kerak (0,2 . . . 0,3 s).
Do'stlaringiz bilan baham: 
