Mavlono Jaloliddin Rumiy. «Ma’naviy Masnaviy». Birinchi kitobdan yettinchi parcha

ЎЗ ЗАМОНАСИДА САХОВАТ БОБИДА ҲОТАМ ТОЙДАН ҲАМ ЎЗГАН, ЎХШАШИ ЙЎҚ ХАЛИФА ҚИССАСИ
Бир халифа бор эди, ўтмишда ул
Айламиш ҳиммат билан Ҳотам1ни қул.
Адлу ҳиммат туғин ул тиклаб мудом,
Йўқчиликнинг илдизин кесмиш тамом. 2245
Хайридан денгиз ва чўл топди самар,
Адли етмиш токи Қофдан Қоф қадар.
Ерга эрди сув, булутдай бахшу ёр,
Эрди Ҳақ эҳсони янглиғ ошкор.
Ҳимматиндан тебраниб денгиз ва кон,
Неча карвон талпинарди ул томон.
Эрди ҳожат қибласи – дарвозаси,
Даҳр аро тарқалмиш ул овозаси.
Ҳам ажам, ҳам турк, араб, ҳам рум таниб,
Ҳимматиндан қолдилар ҳайратланиб. 2250
Оби ҳайвон эрди ул денгизда жам,
Ҳам араб ундан ичарди, ҳам ажам.
—————————-
1 – Ҳотам – Ҳотам Абдуллоҳ ат-Той – сахийлик, қўли очиқлик билан шуҳрат қозонган. Шориҳларнинг фикрига кўра, бу ҳикоятдаги Халифанинг исми Маъмун бўлиб, ундаги воқеа Ф.Атторнинг “Мусибатнома” асаридан олинган.
ЙЎҚЧИЛИК, ҚАШШОҚЛИК ТУФАЙЛИ ХОТИНИ ЖАНЖАЛ КЎТАРГАН САҲРОЙИ ДАРВИШ АРАБ ҚИССАСИ
Тунда бир чўллик аёл эри билан
Қилди жанжал, ошди беҳад ҳаддидан:
“Йўқчилик жабрин, фақат, биз тортамиз,
Ҳамма шод, биз ғам аро бечорамиз.
Нонимиз йўқ, дард, алам – нон-ошимиз,
Кўзамиз йўқ, бизга сув – кўз ёшимиз.
Кундузи бизга қуёш тафти либос,
Тунда ой кўрпа-тўшак бўлгай бироз. 2255
Тўлса гар ой, ойни нон айлаб гумон,
Кўкка қўл чўзмоқдамиз бизлар ҳамон.
Ор қилар бизнинг гадоликдан гадо,
Бурда нон ўйинда кун бўлгай адо.
Кетди бизлардан йироқ ёт-ақрабо,
Сомирий1 бўлгандайин халқдан жудо.2
Кимга “мош бер бир сиқим” дей мен агар,
Ул мани ўлдиргудай қарғаб, талар.
Гар араб фахри эрур эҳсон, ғазо,
Сен – араб ичра ёзувда бир хато. 2260
Не ғазо? Хордир усиз ҳам лошимиз,
Йўқчилик тийғи кесаркан бошимиз.
Не ато? Бизлар гадодирмиз абад,
Пашшага санчдик ҳавода тиғ, фақат.3
Келса меҳмон, тунда ухлаб олса тин,
Мен ечиб олгум танидан жандасин”.
—————————-
1 – Сомирий – Мусо Зафар, Мусо пайғамбарнинг укаси, Мусога қарши чиқиб, гапирадиган олтин бузоқ ясаб, шу билан кишиларни ўзига қаратишга уринган киши.
2 – “(Сўнгра Мусо Сомирийга қараб): “Бу нима қилганинг, эй Сомирий?”, деди. У айтди: ”Мен улар (яъни, ьани Исроил) кўрмаган нарсани кўрдим. (Яъни, Жаброил сенинг олдингга келганда ҳаёт отига миниб келган эди. Унинг туёғи теккан тупроқ қандай жонсиз нарсага тегса дарҳол унга жон кирарди, мен шуни кўриб қолган эдим), бас, элчи – Жаброилнинг босган изидан бир сиқим олиб, уни (бузоқнинг ҳайкалига) сочган эдим (ундан тирик бузоқ каби овоз чиқди. Буни кўрган бани Исроил қавмидан бўлган одамлар у бузоққа сиғина бошладилар). Менга нафсим ана шундай қилишни чиройли кўрсатди”. (Мусо) деди: “Бас, йўқол! Энди сен учун ҳаётда “(Менга) тегинманглар” дейишгина бордир (яъни, умрингнинг охиригача якка мохов бўлиб қолурсан. Охиратда эса) сен учун ҳаргиз хилоф қилинмайдиган бир ваъда – азоб бордир. Сен устидан жилмай ибодат қилган “илоҳингнинг” (ҳолини) кўриб қўй. Биз албатта уни ёндириб, сўнгра (кулини) денгизга сочиб юборурмиз”. (Қуръони карим, “Тоҳа” сураси, 95-97-оятлар).
3 – Пашшага санчдик ҳавода тиғ, фақат – Кам ва қўлга илинган нарсани емоқ маъносида.