Matnli masalalarni yechish

₂₄ QISMLARGA DOIR MASALALAR

Mulohaza yuritamiz

³ Abdurahmon va Ashraf jami 24 ta baliq tutdi. Abduraxmon Ashrafga
qaraganda 3 marta ko‘p baliq tutdi. Har bir bola nechta baliq tutgan (1-rasm)?
Yechish:

1. 
   Masalada bitta kattalik - tutilgan baliqlar soni haqida gap boradi.
   
2. 
   Ma’lumlar: jami tutilgan baliqlar soni.
   

Izlanayotga noma’lum: har bir bola tutgan baliqlar soni.

3. 
   Ma’lum bog‘lanishlar: Abduraxmon Ashrafga qaraganda 3 marta ko‘p baliq tutgan.
   
4. 
   Yuqoridagilarni sxema ko‘rinishida tasvirlaymiz:
   

? ta

Abdurahmon: Ashraf:

3 marta kam

24 ta

^. Reja
Sxemadan ko‘rinadiki, agar Ashraf tutgan baliqlarni 1 qism deb olsak, unda Abdurahmon tutgan baliqlar 3 qism bo‘ladi.

1. 
   Unda bolalar jami 1 + 3 = 4 qism baliq tutgan bo‘ladi. 4 qismga
   

24 ta baliq to‘g‘ri keladi.

2. 
   Demak, bir qismda 24 : 4 = 6 (ta) baliq bo‘ladi.
   
3. 
   Unda, shartga ko‘ra Abdurahmon 3 qism, ya’ni 3 ^. 6 = 18 ta, Ashraf esa 1 qism, ya’ni 1 ^. 6 = 6 ta baliq tutgan.
   
   1. 
      Topilgan har ikki bola tutgan baliqlar sonini qo‘shib, berilgan son 24 bilan taqqoslaymiz: 18 + 6 = 24. To‘g‘ri natija!
      
   2. 
      Javob: Abdurahmon 18 ta, Ashraf esa 6 ta baliq tutgan.
      

417. 
     Ikki to‘pda 1080 m gazmol bor. Birinchi to‘pda ikkinchisiga qaraganda 3 marta ko‘p gazmol bor. Har bir to‘pda qanchadan gazmol bor?
     
418. 
     Ikkita o‘ramda 1350 g konfet bor. Ularning birida ikkinchisiga qaraganda 2 marta ko‘p konfet bor. Har bir o‘ramda qanchadan konfet bor?
     
419. 
     Do‘konda bir kunda 1020 kg kartoshka sotildi. Tushdan so‘ng tushgacha sotilgandan 2 marta kam kartoshka sotilgan. Tushgacha va tushdan so‘ng qanchadan kartoshka sotilgan?
     
420. 
     Sport klubiga 70 ta futbol va basketbol to‘plari xarid qilindi. Futbol to‘pidan basketbol to‘piga qaraganda 4 marta ko‘p sotib olindi. Har bir to‘pdan nechtadan xarid qilingan?
     
421. 
     Mahmud kitobning beshdan bir qismini o‘qigandan so‘ng, kitobning yana 48 beti qoldi. Kitob necha betli?
     

417. 
     Tomorqadan 924 kg kartoshka yig‘ib olindi (2-rasm). Shuningdek, tomorqadagi kartoshkadan 3 marta kam sabzi va sabzidan 318 kg ko‘p karam yig‘ib olindi. Tomorqadan qancha karam hosili olingan? Karam ko‘p yig‘ilganmi yoki kartoshka? Necha kg ga ko‘p?
     

924 kg ^{3 marta kam} 318 kg ko‘p

417. 
     Bayramga jami 36 dona qizil va sariq sharlar sotib olindi. Qizil sharlar sariq sharlarga qaraganda 3 marta ko‘p bo‘lsa, necha dona qizil sharlar sotib olingan (3-rasm)?
     
418. 
     Ashraf uyga vazifa qilib berilgan masalalarning uchdan bir qismini yechgandan so‘ng, vazifaning yana 2 ta masalasi qoldi. Uyga nechta masala vazifa qilib berilgan?
     

36 dona

417. 
     Do‘kondan jami 45 dona qalam va ruchkalar sotib olindi. Qalamlar ruchka- larga qaraganda 4 marta ko‘p bo‘lsa, necha dona qalam sotib olingan?
     
418. 
     Ashrafda Mahmudga qaraganda 2 marta ko‘p daftar bor edi (4-rasm). Ashraf 6 dona daftar sotib olgan edi, undagi daftarlar Mahmudnikiga qaraganda 5 marta ko‘p bo‘ldi. Har bir bolada dastlab qancha daftar bor edi?
     

Mahmud:
Ashraf:

417. 
     
     
     Uchta do‘konga 120 kg karam keltirildi (5-rasm). Birinchi do‘kon - 43 kg, ikkinchi do‘kon - 56 kg va uchinchi do‘kon - 18 kg sotgandan so‘ng, ularda teng miqdordagi karam qoldi. Birinchi do‘konga qancha karam olib kelingan?
     

Formulalar

Aniqlangan xossa, qoida yoki qonunning harfli ifodasi tenglikdan iborat bo‘lishi mumkin. Bunday tengliklar formulalar deb ataladi.
Masalan, quyidagi xossani olaylik:

1. 
   To‘g‘ri to‘rtburchakning perimetri -uning eni va bo‘yi yig‘indisining ikkilanganiga teng (1-rasm).
   

Agar to‘g‘ri to‘rtburchakning perimetrini - P, enini - a va bo‘yini -b harflar bilan