Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

6.1.
 
rasm. Evtektoidli qotishma 
 
6.2.
 
Rasm. Evtektik qotishma 
Temir uglerodi qotishmalarda po’lat, cho’yan fazaviy o’zgarishlar faqat erish-qotish 
(birlamchi kristallanish)davrida emas, boshqa hollarda ham sodir bo’ladi. Masalan, temir (demak 
po’lat ham)qizdirilganda yoki sovutilganda bir holatdan-fazadan ikkinchi fazaga o’tadi 
(ikkilamchi kristallanish) polimorfik (allotropik) o’zgaradi.Temir 911
0
S gacha Fe
α 
(kristallik 
panjarasi hajmi markazlashgan) holatda undan yuqori haroratda Fe
γ
(yoqlari markazlashgan 
kristallik panjara) holatda bo’ladi. 1392
0
S dan boshlab yana hajmi markazlash kristallik 
panjaraga o’tadi.
Temir-uglerod qotishmalari suyuq holatdan asta-sekin uy haroratigacha sovitilganda 
ularda ferrit, tsementit, austenit, fazalarini hosil qilishini ko’rish mumkin.
1.
Ferrit (F)-bu uglerodni alьfa temirdagi qattiq eritmasi. Bunda uglerod miqdori juda kam: 
727
0
S da 0,02 %, Uy haroratida: 20
0
S da 0, 006 %
 
2.
Austenit (A)-uglerodning gamma temirdagi qattiq eritmasi. Undagi uglerod miqdori: 
1147
0
S da 2,14 % gacha. Lekin, harorat pasayishi bilan uglerodning gamma temirda erishi 
pasayadi. 727
0
S da 0,83 % ga teng. 
 
3.
TSementit (TS)-temirni uglerod bilan hosil qilgan kimyoviy birikmasi-Fe
3
S. Unda 
uglerod miqdori 6,67 %.
 
15
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (230-235 р.) 

---

128 
Kesmalar usulidagi yoki richaglar qoidasidan foydalanib suyuq va qattiq fazalarni 
protsent va og’irlik tarkibini aniqlash mumkin. SHu tariqa ikki har-xil fazalar struktura tarkibini 
tashkil etuvchilarini miqdorini va ularni kontsentratsiyasini aniqlash mumkin. Buning uchun 
tanlangan nuqtadan, masalan, rasmdagi “V” nuqtadan GP va GS chiziqlarigacha gorizontal 
chiziq o’tkaziladi. “a” nuqtaning kontsentratsiya o’qidagi proektsiyasi (izi) shu haroratda 
ferritdagi uglerod miqdorini ko’rsatadi. “S” nuqtaning proektsiyasi esa austenitdagi uglerod 
miqdorini ko’rsatadi. Austenit va ferritlarni miqdorini aniqlash uchun kesmalarni teskari 
proportsionallik nisbatini olish kerak: