«materialshunoslik»

 
Ishni bajarish tartibi 
1.
Mazkur uslubiy ko’rsatma va adabiyotlardan metallar qattiqligini aniqlash 
usullarini o’rganish. 
2.
Metallar qattiqligini aniqlash priborlarining sxemasi va ishlash prinsipi bilan 
tanishish va sxematik ravishda chizib olish. 
3.
Bitta namunaning qattiqligini Vikkers usulida, Elastik qaytish usulida va Poldi 
priborida o’lchash. 
4.
Metallar qattiqligini aniqlash usullarining aniqligi to’g’risida xulosa chiqarish. 
5.
Uglerodli po’latlarning qattiqligi va chidamlilik chegarasi orasidagi bog’liqlikni 
aniqlash. 
Nazorat savollari. 
1.
 
Metallar qattiqligini aniqlashning qayday usullarini bilasiz? 
2.
 
Brinell usulini aytib bering. 
3.
 
Rokvell usulini aytib bering. 
4.
 
Vikkers usulida qanday uchlik ishlatiladi? 
5.
 
Vikkers priborining ishlash prinsipini aytib bering. 
6.
 
Elastik qaytish usulining mohiyatini tushuntirib bering. 
7.
 
Poldi priborini ishlash prinsipini tushuntiring.
 
 
 
 
 
 
 

---

7 

AMALIY ISH № 2 
Metall va qotishmalarning makro va mikrostrukturasini tekshirish.
Nazariy qism. 
Mikraskopik analiz deb metall va qotishmalarini tuzilishini oddiy ko'z bilan 
yoki 30 martagacha kattalashtirib o'rganishga aytiladi. Mikroskopik analiz deb - 
metal va qotishmalaming strukturalarini (ichki tuzilishlarini) maxsus tayyorlangan 
na'munalar yordamida o'rganishga aytiladi. Makro va mikro analiz yordamida 
tekshiriladigan metallar strukturasi makro va mikro struktura deyiladi. 
Makroshlif tayyorlash texnalogiyasi. Makroshlif tayyorlash texnalogiyasi 
quyidagicha; temir qirqish arrasi yoki stanok yordamida tekshirilayotgan na'muna 
ikkiga bo'linadi. Agarda makroshlif detaining ko'ndalang kesim yuzasidan 
tayyorlanayotgan bo'lsa, unda u templet deb ataladi. Na'munaning stanokda, egov 
yoki obraziv charx yordamida tozalanadi, keyin na'muna metallografik jilvirlash 
qog'ozlarining katta nomerlaridan kichik nomerlariga o'tiladi. Bir nomer qog'ozdan 
boshqasiga o'tilganda shlif 90° ga buriladi. Shliflar yuzasidan chiziqlar 
yo'qolmaguncha bir yunalishda silliqlanadi. Mikrostrukturaning ko'rinishi uchun 
shliflarga turli reaktivlar ta'sir ettiriladi. Turli reaktiv eritmalar ta'sirida makroshliflar 
yuzasida ichki tuzilishning ko'rinishi hosil bo'ladi. (dendrit kristallar tolasimon 
tuzilishlar). 
Mikroshliflar tayyorlash texnologiyasi. Makroshlif stanokda yoki metall qirqish 
arrasida kesib olinadi. Shlifni tayyorlashda quyidagi razmerlar tavsiya etiladi, (agar 
na'muna silindrik bo'lsa) 12 mm yoki 12x12 Na'munaning balandligi 10-15 mm. 
Kesib olingan na'muna obraziv charxda tozalanadi. Na'munani tozalaganda o'ta 
qizishi mumkin emas. Tekislangan na'muna jilvirlash qog'ozi yordamida silliqlanadi. 
bunda jilvirlash qog'ozining 12-3 markasidan (uning donadorligi 125-20 mkm) 
uning M 40-M4 markasigacha (donadorligi 28-35 mkm (Gost 6456-75) na'muna 
yuzasida chiziqlar yo'qolguneha tozalanadi. Jilvirlash qog'ozi silliqlash uchun to'g'ri 
tekislikga yotkiziladi. Eng kichik donali qog'ozda jilvirlangandan keyin na'muna 
yuvilib, uning yuzasidagi qolgan chiziklarni yo'qotish uchun yaltiratiladi. Yaltiratish 
davomida diskga xrom oksidining suvdagi aralashmasi