«materialshunoslik»

Metall va qotishmalarning qattiqligini Vikkers usulida aniqlash.
Qattiqlikni 
aniqlashning bu usulida qattiqligi aniqlanishi kerak bo’lgan namuna yoki detalga 
botiriladigan jism sifatida uchidagi (qarama-qarshi yoqlari orasidagi) burchak 136° ga 
teng bo’lgan muntazam to’rt yoqli olmos piramida ishlatiladi. Bunday piramidaning 
chizmasi 1.1 rasm, 
a
da ko’rsatilgan. 
Vikkers bo’yicha qattiqlik NV bilan belgilanadi va N/m
2
yoki MN/m
2
bilan 
o’lchanadi. Metall yoki qotishmaning Vikkers bo’yicha qattiqligini topish uchun shu 
metall yoki qotishmadan tayyorlangan namunaga (detalga) olmos piramida botirishda 
ta'sir ettirilgan nagruzka (
P
) namunada (detalda) piramida qoldirgan izning yuzi (
F
) 
ga (1.1 rasm, 
b
) bo’linadi: 
F
P
HV


(1.1.) 
Izning yuzi 
8544
,
1
2
136
sin
2
2
2
d
d
F
o


bo’lganligidan 
2
8544
,
1
d
P
HV



(1.2.) 
bo’ladi, bu yerda d izning diagonali. 
Sinashdan oldin, namuna yoki detalning sinalishi kerak bo’lgan joyi tozalanadi 
va egovlanib, birorta ham iz qolmaguncha jilvirlanadi (silliqlanadi). Ana shu tarzda 
tayyorlangan namunaga botiriladigan olmos piramidaning uchidagi burchak katta 
bo’lganligi uchun, piramidaning namunada qoldirgan izi sayoz bo’lishiga qaramay, 
izning diagonali yetarli darajada katta bo’ladi. Bu esa Vikkers usulining aniqligini 
oshiradi. Shu sababli bu usul metall va qotishmalarning yupqa qatlamlari, masalan, 
uglerodsizlangan yuza, toblangan, ximiyaviy-termik ishlangan, mexanikaviy usulda 
puxtalangan qatlamlari, shuningdek, qalinligi 0,3 mm gacha bo’lgan yupqa listlar 
qattiqligini aniqlash uchun ayniqsa yaroqlidir. 
Bu usulda qattiqlikni aniqlash uchun ishlatiladigan pribor Vikkers priboridir. 
Vikkers priborining sxemasi 1.2 rasmda tasvirlangan. Bu priborda namuna yoki 
detalning qattiqligi quyidagicha aniqlanadi. 
1.1 rasm. a namunaga botiriladigan olmos piramida; 
b piramidaning namunada qoldirgan izi. 
 
 

---

4 
 
Sinaladigan namuna yoki detal stol 
1
ga o’rnatiladida, chambarak 
2
aylantirilib, 
olmos piramida 
3
ga tegiziladi. Shundan keyin dasta 
4
burilsa, yuklanish 
5
richaglar 
sistemasi orqali olmos piramidani sinalayotgan namunaga (detalga) botiradi. Sinov 
tugagach, pedal 6 oyoq bilan bosilsa, olmos piramidadan yuklanish olinadi. 
Namunada (detalda) olmos piramida qoldirgan izning diagonali asbobning 
bir qismi bo’lgan mikroskop 7 yordamida o’lchanadi. 
Vikkers asbobida 5, 10, 20, 30, 50, 100 va 150 kilogrammlik nagruzkalardan 
foydalaniladi. 
Qattiqlik Brinel bo’yicha 350 400 kG/mm
2
gacha bo’lganda HB bilan HV 
qiymatlari bir-biridan uncha farq qilmaydi, qattiqlik Brinel bo’yicha 400 kG/mm
2
dan 
yuqorida esa HV ning qiymati HV ning qiymatidan katta bo’ladi. 
1.2 rasm. Vikkers priborining sxemasi. 
1

 stol; 2

 chambarak; 3

 olmos piramida; 4

 tushirish dastasi; 5

 yuklanish;
6

 pedal; 7

 mikroskop.