Matematika oqíTÍw metodikasí

2.Kórgizbeli qurallarǵa qoyılatuǵın talaplar 
Kórgizbe eń effektiv bolıwı ushın ol bazı bir talaplarǵa boysınıw 
kerek. 
Kórgizbeli 
qurallarǵa 
qoyılatuǵın ulıwma talaplar: 
mazmunınıń ilimiyligi, oqıw dástúrine sáykesligi, oqıwshılardıń jas 
ózgesheliklerine sáykes bolıwı. Jasalıwı hám ishki kórinisiniń kóriw 
aralıǵına sáykesligi, orınlanıwınıń tazalıǵı, paydalanıw qolaylılıǵı, 
matematikanı túsindiriwge paydalılıǵı. Matematikanı oqıtıwdaǵı 
kórgizbe dereleri mazmun jaǵınan ápiwayı hám anıq bolıwı kerek. 
Bul kórgizbeli qurallar matematikanı oqıtıw basqıshlarında izbe-iz 
tómendegi tártipte qollanıladı: 
1) átiraptaǵı bar zatlar (klass xanasındaǵı zatlar, ósimlikler), 2) 
oqıwshılarǵa jaqsı tanıs bolǵan zatlardıń kórinisleri hám súwretleri, 
3) sol zatlardıń shártli kórinisleri (avtomobildi tuwrı tórtmúyeshlik 
dep), 4) sxemalar hám t.b. 
3.Kórgizbeli qurallardıń túrleri 
Baslawısh klass matematikasın oqıtıwda hár qıylı kórgizbeli 
qurallar qollanıladı, olardı tómendegi túrlerge bólemiz. 
1) átirapta bar predmetler. Oqıwshılarǵa birinshi kúnnen 
átiraptaǵı zatlardan sanaw, qosıw, alıwda paydalanıw múmkin. 
Máselen, kitap, dápter, qálem, sanaw shópleri hám t.b. 
2) súwretli kórgizbeli qurallar. Bunday kórgizbeli qurallar túrine 
oqıwshılarǵa tanıs bolǵan oqıw tabliсaları, súwretlerden hám basqa 
qurallar kiredi (ósimlik, haywan, mashina hám t.b.). Máselen, 
arifmetikalıq ámeller orınlawda 10 birdey bolǵan shójeniń súwreti 
sızılǵan kartonnan paydalanıw múmkin. Sonday-aq, bunday 
kórgizbeli qurallar túrine ólshew pribor hám áspablardıń modelleri 
(saat strelkası, tárezi, menzurka) ólshew modeli (metr, litr) sıyaqlılar 
kiredi.
3) tabliсalar: tabliсa dep bir tártip boyınsha qatarlarǵa jazılǵan 
san yamasa tekstli jazıwǵa aytıladı. Bul materiallardıń barlıǵın 
birlestiriwshi tema qoyıladı. Tabliсalar qollanılıwına qarap 
tómendegi 4 túrge bólinedi:
a) biliwge, 
b) kórsetpe beriwge,
107

---

v) shınıǵıw islewge 
g) maǵlıwmat beriwge (spravochnik) baylanıslı boladı. 
Biliwge baylanıslı tabliсalarda jańa materiallardı bayan etiwde 
qollanılatuǵın hám jańa maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan tabliсalar 
kiredi. Bulardan oqıwshılar bilimin keńeytiw hám ulıwmalastırıw 
maqsetinde takirarlawlarda da paydalanıw múmkin. Bunday 
tabliсalarǵa sanaq birlikleriniń razryad hám klasların kórsetiwshi 
tabliсa, uzınlıqların ólshew sıyaqlı tabliсalar kiredi. Kórsetpe 
(instruktiv) beriw tabliсaları ol yamasa bul ámellerdi orınlaw, 
másele sheshiw, esaplaw uqıplılıqların asırǵanda qollanıladı, bunday 
tabliсada сifrlardıń qoljazba úlgisi, arifmetikalıq ámellerdi orınlaw 
tártibin kórsetiwshi tabliсalar mısal boladı. Bunday tabliсalar klasta 
uzaq waqıt ilinip turıwı múmkin, sebebi ol oqıwshılarǵa barlıq 
waqıtta kórsetpe berip turadı. 
Shınıǵıw islew tabliсaları esaplaw uqıplılıǵın qáliplestiriw 
maqsetindegi kóplegen shınıǵıwlardı orınlawǵa mólsherlengen. 
Bunday tabliсalarǵa awızeki esaplawda qollanılatuǵın tómendegi 
tabliсalardı mısalǵa keltiriw múmkin. Qosıw hám kóbeytiw 
(Pifagor) tabliсaları. 
Maǵlıwmatlar (spravochnik) tabliсaları oqıwshılardıń mısal hám 
máselelerdi sheshiwde sonday-aq, faktlıq jumıslardı orınlawda 
kerekli bolǵan materiallardı óz ishine aladı. Bular kórsetpe beriw 
tabliсasınday uzaq waqıt klasta ilinip qoyıladı. Bunday tabliсaǵa 
metrlik ólshew birlikleri tabliсası, waqıttı ólshew tabliсaları mısal 
boladı. 
4) Esaplaw áspabları 
Bunday kórgizbeli qural túrine shot, abak, arifmetikalıq qutı 
hám kompyuter kiredi. Abak yamasa esap taxtası kóbinese qoldan 
jasaladı. 70x30 sm doska alınadı yamasa doskada úsh sanlı 
razryadqa tiyisli vertikal jolaqlar sızıladı. Olar birlikler, onlıqlar, 
júzlikler. Razryadlar kórinetuǵın bolıwı ushın jolaqlar hár qıylı reń 
menen boyaladı, hár qıylı jolaqshada joqarıdan tómenge qarap 10 
nan shege qaǵıladı, olardıń hár birine faner yamasa kartonnan 
jasalǵan dóńgelekler kiygiziledi. 
Hár bir dóńgelek bir razryad birligin bildiredi. Arifmetikalıq 
yashik kub formasında jasalıp, eki tárepi ashılatuǵın boladı. Ol kóp 
108

---

shamadaǵı esaplaw materialların óz ishine aladı: brusok, aǵash kub, 
kvadrat doska hám t.b. Kub, brusok, doskalardan nomerlew hám 
sanawdı oqıtıwda paydalanıw múmkin.