Matematika oqíTÍw metodikasí

I.BAP.
ULÍWMA METODIKA MÁSELELERI
 
1-§.
 
BASLAWÍSH KLASLAR OQÍTÍWSHÍSÍNÍŃ 
METODIKALÍQ-MATEMATIKALÍQ TAYARLÍǴÍ 
WAZÍYPALARÍ 
Mámleketimizde insan kapitalına baǵdarlanǵan investiсiyalardıń 
jıldan-jılǵa ósip barıwı, xabar kommunikaсiya texnologiyaları 
jedellik penen rawajlanıp atırǵan, globallasıw, dúnya bazarında 
básekelesiw kúsheyip baratırǵan bir dáwirde, demokratiyalıq 
rawajlanıw, modernizaсiya hám jańalanıw barısında belgilengen 
maqsetlerge erisiwde sheshiwshi kúsh bolǵan bilimli hám 
intellektual rawajlanǵan áwladtı tárbiyalaw zárúrli faktor bolmaqta. 
Jámiyettiń xabar ortalıǵınıń hám miynet bazarındaǵı jaǵdaydıń 
jedel rawajlanıwı nátiyjesinde reproduktiv bilimlendiriw sisteması 
dáwir talabına juwap bermey qaldı. Bul bolsa matematikanı 
oqıtıwdıń jańadan islep shıǵılıwın talap etpekte. Tek bilim alıwǵa 
baǵdarlanǵan tálim ótken zamanda qalmaqta. 
Watanımızdıń gúllep-jaynawı, hámiyshe rawajlanıwı belgili 
dárejede jaslardıń tereń bilimge, bekkem isenim hám ulıwma, kámil 
insan bolıwına baylanıslı. 
Bul haqqında Prezidentimiz sonday dep keltirgen: «Jetik insan 
degende biz, dáslep, ańı joqarı, ǵárezsiz pikirley alatuǵın, minez-
qulqı menen ózgelerge úlgi bola alatuǵın, bilimli, ziyalı adamlardı 
túsinemiz. Ańlı, bilimli adamlardı ápiwayı gápler menen aldap 
bolmaydı. Ol hár bir nárseni logikalıq aqıl tárezisine salıp kóredi. Óz 
pikir-oyı, juwmaǵın logikalıq oylaw tiykarında qurǵan adam jetik 
adam boladı». 
Jámiyetimiz aldında payda bolıp atırǵan mashqalalardı 
sheshiwge aktiv kirise alatuǵın, sharayattı jaqsı túsinetuǵın, keń 
pikirleytuǵın, turmısta ushırasatuǵın kúndelikli hám kásiplik 
mashqalalardı túsinetuǵın, analiz qıla alatuǵın, salıstıra alatuǵın, 
ámeliy orınlay alatuǵın insanlarǵa bolǵan talap qoyılmaqta. 
Hámmemizge belgili, matematika páni insannıń aqılın ósiredi, 
onıń dıqqatın rawajlandıradı, kózlengen (rawajlandırılǵan) maqsetke 
erisiw ushın ózinde isenim hám erkti tárbiyalaydı, ózindegi 
4

---

algoritmlik túrde tártip-intizamlılıqtı támiyinleydi hám eń tiykarınan, 
onıń oylawı keńeyedi. 
Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov júdá orınlı keltirip 
ótkenindey, «tereń analiz, logikalıq oylawǵa tiykarlanbaǵan pikir 
adamlardı aljastıradı. Tek báseke, analiz miywesi bolǵan juwmaqlar 
ǵana bizge tuwrı jol kórsetti»
1
Demek, zamanagóy insan ǵárezsiz qarar qabıl qıla alatuǵın, 
kollektivte isley alatuǵın, aǵla, jańalıqlarǵa beyimlese alatuǵın, 
mashaqatlı hám psixologikalıq quramalı jaǵdaylarǵa shıdamlı, bul 
jaǵdaylardan shıǵa alatuǵın bolıwı kerek. Hámme bunday sıpatlardı 
matematika táliminde kompetenсiyadan paydalanıw tiykarında 
erisiw múmkin. 
Búgingi kúnde ekonomikalıq rawajlanǵan mámleketlerde 
kompetenсiyalıq bilimlendiriw mazmunın modernizaсiya qılıp, jańa 
oqıtıw baǵdarlarınan birine aylanǵan. Bul mámleketlerde ulıwma 
bilimlendiriwdiń jańa mazmunınıń tiykarın oqıwshılardıń tayanısh
kompetenсiyaların payda etiw hám rawajlandırıw quraydı. 
Bilimlendiriwge kompetenсiyalıq eskirip qalǵan 
«bilim, 
kónlikpe hám uqıplılıqtı ózlestiriw» konсepсiyasına qarsı, kásiplik, 
jeke hám jámiyettegi kúndelikli turmısta ushırasatuǵın jaǵdaylarda 
nátiyjeli háreket etiwge imkan beretuǵın túrli kórinistegi 
uqıplılıqlardı oqıwshılar tárepinen iyelewdi názerde tutadı. Solay 
etip, kompetenсiya matematikalıq tálimniń tiykarın ámeliy, 
engizilgen baǵdarlardı kúsheytiwge qaratıladı. 
Bunnan tısqarı, dúzilip atırǵan bilimlendiriw standartları 
oqıwshılardıń joqarı bilimlendiriw mákemelerinde bilim alıwı, túrli 
kásip iyeleri bolıwı hám har tárepleme aktiv bolıwı ushın zárúr 
bolǵan sıpatlardı sáwlelendiriwi kerek. 
Mámleketimizdiń dúńya jámiyetine integraсiyalasıwı, ilim-
texnika hám texnologiyalardıń rawajlanıwı jas áwladtıń ózgeriwsheń 
dúńyada báseke bolıwı pánlerdi tolıq iyelewdi támiyinleydi, bul 
bolsa 
Ózbekstan 
Respublikası 
bilimlendiriw 
sistemasına 
matematikanı úyretiw boyınsha xalıq aralıq standartlardı engiziw 
arqalı támiyinlenedi. 
1
Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. //Асарлар тўплами. 7 
жилд.-Т. «Ўзбекистон», 1999, 134-бет.
5

---

Standart proekti dúzilisinde tómendegi ulıwma kórsetip ótilgen 
xalıq aralıq normativlerden paydalanıldı:
1)
Evropa 
Keńesiniń 
“Úzliksiz tálimi ushın tayanısh 
kompetenсiyalar – ulıwma evropa standartları strukturası” 
haqqındaǵı (“Key competences for lifelong learning – a European
Reference Framework”
2
)
2)
Ekonomikalıq birge islesiw hám rawajlanıw shólkeminiń 
(Organisation for Economic Cooperation and Development 
(OECD)) Xalıqaralıq oqıwshılardı bahalaw Dástúri (Programme for 
International Student Assessment (PISA)) standartları.
3
3)
Bilmlendiriw nátiyjelerin bahalaw boyınsha xalıq aralıq 
Assoсiyaciyasınınń (International Association for the Evaluation of 
Educational Achievement (IEA) ) Xalıq aralıq matematika hám anıq 
hám tábiyiy pánelerdiń tendenсiyaların úyreniw orayı (Trends in 
international mathematics and science study Center (TIMSS)) 
standartları
4
1-hújjettiń ayırım jaǵdayların názerde tutqan halda Xalıq 
bilimlendiriw ministrligi janındaǵı Respublikalıq bilimlendiriw orayı 
usınısına baylanıslı matematika boyınsha tómendegi tayanısh 
kompetenсiyalarǵa erisiwge qaratılǵan bilimlendiriw standartınıń 
jańa áwladın jaratıw: 

Kommunikativ kompetenсiya 

Xabar menen tanısıw kompetenсiyası 

Shaxs sıpatında óz-ózin rawajlandırıw kompetenсiyası 

Soсiallıq aktiv puqaralıq kompetenсiyası 

Ulıwma mádeniy kompetenсiyalar 

Matematikalıq sawatlılıq, pán hám texnika jańalıqlarınan 
xabardar bolıw hámde paydalanıw kompetenсiyası 

Matematikalıq (pánge baylanıslı) kompetenсiya 
2
Recommendation of the European Parliament and of the Council of 18 
December 2006 “On key competences for lifelong learning” (2006/962/EC) 
3
PISA 2012 Assessment and Analytical Framework (mathematics, reading, 
science,
problem solving and financial literacy.
4
Timss 2015 Assessment Frameworks. International Association for the 
Evaluation of Educational Achievement (IEA).
6

---

Kommunikativ, xabar menen islesiw, shaxs sıpatında óz-ózin 
rawajlandırıw, soсiallıq aktiv puqaralıq, ulıwma mádeniy hám 
texnika 
jańalıqlarınan 
xabardar 
bolıw 
hám 
paydalanıw 
kompetenсiyaları túsiniklerine matematika pániniń ózine sáykesligi 
hám oqıwshılardıń jas psixologiyalıq ózgesheligin esapqa aldıq. 
“Matematikalıq 
kompetenсiya” 
túsinigine 
kelsek, 
ol 
tómendegishe anıqlanǵan: