Matematika oqíTÍw metodikasí

Bilimlendiriw 
basqıshları 
Pitkeriwshiler 
Standart 
dárejeleri 
Ulıwma orta 
bilim 
Baslawısh klass (4-klass) 
pitkeriwshileri 
A1 
Matematika tereńlestirip 
oqıtılatuǵın qánigelestirilgen 
mekteplerdiń baslawısh klass (4-
klass) pitkeriwshileri 
A1+ 
9-klass pitkeriwshileri 
A2 
Matematika tereńlestirip 
oqıtılatuǵın qánigelestirilgen 
mekteplerdiń 9-klass pitkeriwshileri
A2+ 
Orta arnawlı, 
qásip-óner 
bilimi 
Anıq pánlerge qánigelestirilgen 
akademiyalıq liсeyler 
pitkeriwshileri
B1 
Kásip-óner kollejleri pitkeriwshileri 
Anıq pánlerge qánigelestirilgen 
akademiyalıq liсeyler 
pitkeriwshileri 
B1+ 
10

---

Bul standart tiykarında matematika boyınsha bilimlendiriw 
mekemesi ózgesheliklerin inabatqa alǵan halda mámleketlik 
attestaсiya ushın baqlaw-bahalaw kórsetkishleri, oqıw dástúrler islep 
shıǵıladı hám tiyisli ministrliklerdiń buyrıqları menen tastıyıqlanadı. 
Mámleketimizde júz berip atırǵan soсiallıq-ekonomikalıq 
qatnaslar, xalıq bilimlendiriw sistemasında bolıp atırǵan ózgerisler 
«Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızamda hám de «Kadrlar tayarlaw 
milliy dástúri»nde kórsetip ótilgenindey, hár bir baslawısh klass 
oqıtıwshısı aldında zárúr wazıypa qoymaqta. Bul maqsetler 
baslawısh tálim ushın tán bolǵan buwınlardı ajırıtıw imkanın beredi, 
bul buwınlar hár túrli oqıw pánleri dástúrlerinde, oqıw rejelerinde, 
sabaqlıqlarda tálimniń engiziliwi hám metodikalıq bir tarmaqtı 
payda etiwi múmkin. 
Mámleketlik standartlardıń anıq oqıw páni boyınsha emes, al 
tálim tarawları boyınsha islep shıǵılıwı oqıw pánlerin variativ tańlaw 
tiykarında oqıw-metodikalıq kompleksler (dástúr, oqıw rejesi, 
sabaqlıqlar)di jaratıw ushın keń imkaniyatlar ashıp beredi, sonday-
aq, oqıw pánler aralıq baylanıs hám bilimlerdi saykeslestiriwshi 
prinсip tiykarında oqıw pánleriniń ishki baylanıslılıǵı hám oqıw 
pánler aralıq baylanısın támiyinlewge xızmet qıladı.
Baslawısh klass oqıtıwshısınıń metodikalıq-matematikalıq 
tayarlıǵı degende, biz onı ilimiy dúńyaqaras tiykarında matematikanı 
oqıtıw metodikası boyınsha ulıwma psixologiyalıq-pedagogikalıq 
hám matematikalıq tayarlıq penen tıǵız baylanısta tayarlanıwdı 
túsinemiz. 
Bunday 
tayarlanıw wazıypasına matematikadan 
baslawısh tálim tarawında belgili bilim hám uqıplılıqlardı iyelew 
hám balalardı oqıtıw arqalı tarbiyalawdı ózlestiriwi kiredi. 
Metodikalıq-matematikalıq 
tayarlıq 
baslawısh 
klaslar 
oqıtıwshısın tayarlawdıń quram bólegi bolıp, onıń tálim-tárbiyalıq 
iskerliginen ajıralǵan halda qaralıwı múmkin emes. Ekinshi tárepten, 
baslawısh klaslarda matematikanı oqıtıw birinshi basqısh, yaǵnıy 
balalardı náwbettegi mektep matematika kursın ózlestiriwge 
tayarlaw basqıshı bolıp, yamasa matematikadan tayarlıǵı bolıp 
esaplanadı. Matematikadan baslawısh tálimniń bul eki tárepi 
(aspekti) (baslawısh tálimniń quram bólegi hám matematikadan 
tayarlıǵı) metodikada óziniń ılayıqlı kórinisin tabıwı lazım. 
11

---

Baslawısh matematika kursı, bir tárepten, bilimlerdiń basqa 
tarawlarında paydalanıladı hám balalardıń rawajlanıwına járdem 
beredi. Sonıń menen baslanǵısh bilimler jalǵız kompleksti jaratadı, 
ekinshi 
tárepten 
zárúriy 
metodologiyalıq túsiniklerdi hám 
pikirlewdiń logikalıq dúzilisin qáliplestiriwge baǵdarlanǵan. 
6-10 jaslı dáwir balalarınıń eń zárúr pikirlew dúzilisiniń 
qáliplesiwinde juwapker dáwir ekenligin psixologlar dálillegen. Sol 
balalıqta qáliplespegen zatlardı keyin ala toltırıw júdá qıyın. Sol 
sebepli, baslawısh tálim metodikasınıń, tiykarınan, matematikadan 
baslawısh tálim metodikasınıń oraylıq wazıypalarınan biri oqıtıwdıń 
jeterli dárejede joqarı rawajlandırıwshı nátiyjeliligin asırıwdı 
támiyinlewde oqıtıwdıń balalardıń aqılıy rawajlanıwına tásirlerin 
jedellestiriwden ibarat. 
Matematikadan baslanǵısh tálim-tárbiyalıq wazıypalar teoriyalıq 
bilimler sisteması tiykarında ǵana orınlanıwı múmkin. Bul ózinshe 
ilimiy dúńyaqaras, psixologiya, didaktika, matematikanı hám 
matematika páni ózgesheligin óz ishine alıwshı metodologiyalıq 
oqıtıw teoriyasın (matematika didaktikası) aldı. Biraq, bir ǵana 
teoriyalıq 
bilimlerdiń 
ózi, hár qanday basqa iskerlikke 
tayarlanıwdaǵı sıyaqlı jeterli emes. Oqıtıwdıń belgili mazmunı hám 
oqıtıwshılardıń aqılıy iskerligi sanası menen tásirlenetuǵın ol 
yamasa bul oqıw baǵdarı ushın eń jaramlı usılların tiklew hám 
qollanılıwın biliw sabaqqa tayarlanıwda yamasa sabaqtıń ózinde 
júzege keletuǵın anıq metodikalıq wazıypalardı orınlawdı biliwi 
zárúr. 
Sol baslawısh klaslarda balalardıń aqılıy rawajlanıwlarına tiykar 
salınıwı sebepli baslawısh klaslar oqıtıwshısı ushın oqıwshılardıń 
aqılıy iskerlikleri dárejesin hám imkaniyatların biliw hám esapqa 
alıw zárúr bolıp esaplanadı. Kelesi ámeliy iskerlik ushın jeke, 
ámeliy, oqıwshılar ózbetishe jumıs nátiyjesinde tiykarınan, ámeliy 
hám seminar jumıslarında matematikanı oqtıw metodikasında 
orınlanatuǵın jumıslar arqalı iyelenedi. 
Teoriyalıq bilimlerdi ámeliy shınıǵıwlarǵa tayarlanıwda hám 
shınıǵıwlardıń ózinde oqıtıw ámeliyatında paydalanıw proсesinde 
júzege keletuǵın túrli metodikalıq máseleler orınlanıwı lazım. 
Metodikalıq máseleler hár bir sabaqta júzege keledi, sonıń 
menen birge, ádette olar bir mánisli sheshimge iye emes. Sabaqta 
12

---

júzege kelgen metodikalıq máseleniń usı oqıw jaǵdayı ushın eń 
jaramlı sheshiminiń oqıtıwshı tez taba alıwı ushın bul tarawda jeterli 
dárejede keń tayarlıqqa iye bolıw talap etiledi. Qollanbada 
keltirilgen metodikalıq máseleler sabaqta ilajı barınsha túrli usıllar 
menen orınlanıwı lazım. 
Baslawısh tálim metodikası bul ózgeshelikti esapqa almaydı. 
Oyında oqıtıw quralı sıpatında paydalanılmaydı. Bar didaktikalıq 
oyınlar logikalıq ilimi hám matematikalıq kózqarastan mazmunı 
jaǵınan jeterli emesligi sebepli olardan kem paydalanıladı, sonıń 
menen birge, basqasha jol menen úyrenilgen materialdı tek 
bekkemlew quralı sıpatında isletedi. 
Balalardı 6-7 jastan oqıtıwdıń mazmunı hám usıllarında 
mashqalalar júzege keledi. Sanawdı úyreniw, qosıw hám kóbeytiwdi 
birinshi basqıshta úyretiw (jigirma ishinde) baslawısh tálimniń 
oraylıq wazıypası bolıp kelgen hám sonday bolıp qaladı. Biraq, bul 
wazıypa jalǵız bolıp qalmastan, al ol balalardı matematikanı 
úyreniwge jáne de keńirek hám har tárepleme tayarlaw jumısınıń 
quram bólegi bolıp qaladı hám usı eki tiykarǵı jol menen 
belgilenedi: 
pedagogikalıq 
jol, 
yaǵnıy 
balalar 
pikirlewin 
qollanatuǵın 
matematikalıq 
pikir 
bildiriwge 
tayarlaw 
hám 
matematika jolı – yaǵnıy balalardı eń zárúr matematikalıq 
túsiniklerdi hám eń dáslep natural san, geometriyalıq figura 
túsiniklerin úyreniwge tayarlaw. 
Jas balalardı matematikanı úyreniwge tayarlawda jumıstı neden 
baslaw kerekligi jańa sheshimdi talap etedi. Matematikanı «anıq» 
úyreniw ushın balalardı partaǵa otırǵızıwdan aldın, olar menen 
«matematikalıq oyın» ótkeriw lazım.