Matematika oqíTÍw metodikasí

Deneniń ortasha tezligin tabıw ushın dene basıp ótken joldı 
usı joldı ótiw ushın ketken waqıtqa bóliw kerek.
358

---

Gúlnaranıń úyinen mektepke shekem barıwın baqlaǵan anası 
qızına mınaday dedi: sen, qızım, úyden shıǵıp 10 minut dawamında 
50m/min tezlik penen, 6 minut dawamında 60m/min tezlik penen 
hám 4 min dawamında 75m/min tezlik penen júrdiń hám mektebińe 
jetip bardıń. Qáne, esaplap kór, sen úyden mektepke shekem ortasha 
qanday tezlik penen júrgenseń? 
Turist 5km/saat tezlik penen 2 saat, 4km/saat tezlik penen 1 saat 
hám 3km/saat tezlik penen 2 saat jol júrdi. Turisttiń ortasha tezligin 
tabıń. 
Poezd AC aralıqtı 60km/saat tezlik penen 2 saatta, CB aralıqtı 
bolsa 50km/saat tezlik penen 3 saatta ótti. Bul poezd ACB aralıqtı 
ortasha qanday tezlik penen ótken? 
Mashina A hám C awıllar arasındaǵı aralıqtı 70km/saat tezlik 
penen 1 saatta ótti. C dan B ǵa shekem aralıqtı da 1 saatta ótti. Bul 
awıllar arasındaǵı aralıqtı basıp ótiwde bolsa onıń tezligi dáslepki 
tezlikten 10km/saat kem boldı. Mashina ACB aralıqtı ortasha 
qanday tezlik penen ótken? 
15-§.
 
MATEMATIKA OQÍTÍW METODIKASÍNÍŃ 
RAWAJLANÍWÍ HÁM TARIYXÍ 
Arifmetika oqıtıw predmeti sıpatında bir qansha aldın payda 
boladı hám mektep bilimlendiriwinde bekkem orın iyeledi. 
Arifmetika oqıtıw metodikası bolsa bir qansha keyin jaratıldı. XVIII 
ásir aqırına kelip arifmetika metodikası ózbetinshe oqıw qollanbası 
sıpatında bar emes edi. Arifmetika oqıtıw metodikası rawajlanıwına 
Moskvada Pyotr I kórsetpesine tiykarlanıp shólkemlestirilgen (1701-
jıl.) Rossiyada birinshi ulıwma bilimlendiriw mektebi bolǵan 
«Matematika hám navigaсion pánler mektebi» túrtki boldı. Bul 
mektepke 13 jastan 18 jasqa shekem bolǵan óspirim hám jaslar 
qabıllanadı. 
1703-jılda matematika hám navigaсiya mektep ushın arnawlı 
túrde Leontiy Fillipovich Magniсkiy «Арифметика, сиречь наука 
числительная» atlı sabaqlıq jarattı. Bul óz waqtı ushın ájayıp kitap 
edi. XVIII ásirdiń birinshi yarımı dawamında bir qansha áwlad 
arifmetikanı sol kitap boyınsha úyrendi.
359

---

Magniсkiydiń úlken xızmeti sonnan ibarat edi, ol óziniń 
«Arifmetika»sında birinshi márte sanlardı nomerlewdiń arabsha 
sistemasın kiritedi, bul sistema sol dáwirge shekem qollanılıp 
kelingen