Matematika oqíTÍw metodikasí

1.
 
Arifmetika oqıtıw tariyxi haqqında 
Arifmetika oqıtıw predmeti sıpatında júdá erte payda boldı hám 
úy hám mektepte anıq hám bekkem orındı iyelegen. Onı oqıtıw 
metodikası bolsa bir qansha keyin jaratıldı. 
XIX ásirdiń 60-jıllarına kelgende jańa oqıtıw baǵdarları payda 
bola basladı. Paulsonnıń «Арифметика по способу немецкого 
педагога Грубе» kitabı shıqtı. Onı rus metodisti V. A. 
Evtushevskiy qaytadan islep rus baslawısh mekteplerinde qollandı. 
Keyin V. A. Latishev arifmetikalıq ámellerdi úyreniw 
metodikasın 
jarattı. 
Ol 
«Руководство к преподаванию 
арифметики» (1880) kitabında ámellerdi ápiwayıraq orınlawǵa 
urınıp kórgen. 
Bunnan keyin A.I.Goldenberg «Методика» kitabında ámellerdi 
úyreniwdi úsh konсentrge bólip usınıp kórgen: 
a) onlıq; b) júzlik; v) kóp xanalı sanlar. 
Arifmetikalıq ámeller qásiyetleri, kórsetpeli túsindiriw, 
arifmetikalıq shot, awızeki esaplaw kestesi sıyaqlı kóp ǵana 
metodikalıq usınıslardı berdi. Sol tiykarında XX ásir basına shekem 
arifmetikanı jaratıw hám onı oqıtıw tarawında bir qansha ilgerilewler 
boldı. Arifmetika sananı rawajlandırıwda aldınǵı orında 
turatuǵınlıǵın dálilledi.
2. Ǵárezsizlik dáwirinde baslawısh matematika oqıtıw. 
Ózbekstan Respublikası Birinshi Prezidenti I.A.Karimovtıń 
«Tálim-tárbiya hám kadrlar tayarlaw sistemasın túpten ózgertiw, 
kámil áwladtı kamalǵa keltiriw haqqında» ǵı qararında hám Oliy 
Majilis tárepinen qabıl etilgen «Bilimlendiriw haqqında» ǵı nızam 
hám «Kadrlar tayarlaw milliy dástúri» de bilimlendiriw sistemasın 
baqlaw hám qáliplestiriwge ayırıqsha itibar berilgen. 
Bul hújjetlerde kórsetiliwinshe bilimlendiriw sistemasında 
baslawısh tálim eń tiykarǵı, tayanısh deregi bolıp esaplanıwı aytıp 
ótilgen. Baslawısh klass oqıw dástúrin, sabaqlıqların qaytadan islep 
361

---

shıǵıw, baslawısh klass oqıtıwshıların qayta tayarlaw, oqıtıw sıpatın
asırıwǵa itibar berilgen. 
1-4 klaslardaǵı tálimniń túri baslawısh tálimdi qamtıp aladı, hám 
de oqıwshılardıń pán tiykarları boyınsha durıs bilim alıwın, olarda 
bilim ózlestiriwin, tiykarǵı oqıw-ilimiy hám ulıwma-mádeniy
bilimlerdi milliy hám ulıwmalıq qádiriyatlarǵa tiykarlanǵan 
mánáwiy-ádep-ikramlılıq 
pazıyletlerdi, 
miynet 
kónlikpelerin 
dóretiwshilik pikirlewi hám átirapqa sanalı múnásibette bolıw hám 
kásip tańlawdı qáliplestiredi. 
Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimovtıń Ózbekstan Respublikası 
Oliy Majilisi 9-sessiyasında 1997-jıl 29-avgustta sóylegen sózinde 
tómendegiler 
bayan 
etilgen: 
«Kámil 
áwlad 
Ózbekstan 
rawajlanıwınıń tırnaǵı» bayanatında «Balalarımız neshe jastan 
oqıwǵa qabıl etilgeni durıs?» Alımlardıń pikirinshe normal 
rawajlanǵan balalardı 6 jastan mektepke qabıl etiw olardıń aqılıy, 
ruwxıy hám fizikalıq jaqtan rawajlanǵanlıǵına, oqıw dástúrlerin jaqsı 
ózlestiriwde jaqsı nátiyje beredi. Házirgi waqıtta balalardı 6 jastan 
oqıwǵa tartıwda olardıń hár birine ayrıqsha itibar beriw, birinshi 
gezekte, olardıń densawlıǵına hám zeyni, aqıl-oyı qanday dárejede 
qálipleskenligi itibarǵa alınıwı kerek. 
Sonıń menen birge, qánigeler ótkergen ilimiy izleniwler sonı 
kórsetedi, balalarımızdıń 10-30% joqarıda aytılǵan sebeplerge bola 
házirgi kúnde 6 jastan mektepke jiberiwge tayar emes. Ásirese, bul 
jaǵday awıl sharayatında ósip atırǵan balalardıń shama menen 50% 
ine tiyisli. Fizikalıq hám aqılı jaǵınan da tolıq qáliplespegen 
balalardıń 6 jastan mektepke májbúrlep qabıl etiliwi, olardıń oqıw 
dawamında óziniń ázziligin seziwine hám qıynalıwına alıp keliwi 
múmkin. 
Joqarıdaǵılardı názerde tutıp, balalardıń fizikalıq hám aqılıy 
jetiskenligin itibarǵa alǵan jaǵdayda olardı 6-7 jastan qabıl etiw 
maqsetke muwapıq. 
«Bilimlendiriw 
haqqında»ǵı 
nızamnıń 
12-statyasında 
«Baslawısh tálimniń ulıwma orta tálim alıwı zárúr bolǵan 
sawatxanlıq, bilim hám kónlikpe tiykarların qáliplestiriwge 
qaratılǵan. Mekteptiń 1-klasına balalar 6-7 jastan qabıl etiledi»-
delingen. 
362

---

Haqıyqatında da, XXI ásir bosaǵasında bilimlendiriwdiń 
rawajlanıwınıń háreketlendiriwshi kúshi, haqıyqıy dvigateli-bul 
ózinde didaktikalıq máseleler hám PT nı birlestirilgen 
pedagogikalıq sistema bolıp esaplanadı. 
Pedagogikalıq texnalogiya (PT)-sonday bilimler tarawı, olar 
járdeminde 3-mıń jıllıqta mámleketimiz bilimlendiriw tarawında túp 
burılıslar júz beredi, oqıtıwshı iskerligi jańalanadı, talaba jaslarda 
pikirlesiw, bilimge shaqqanlıq, Watanǵa mehir-muxabbat, insanıylıq 
tuyǵıları sistemalı túrde qáliplestiriledi. 
Maǵlıwmatlılıq tiykarına jatıwshı bas ideya da tábiyat hám insan 
baylanıslılıǵın ańlap jetetuǵın, avtoritar hám jalǵan oylaw usılınan
waz keshken, sabırlı, qanaatlı, ózgeler pikirin húrmet etetuǵın, 
milliy-mádeniy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar sıyaqlı shaxs 
sıpatların qáliplestiriwdi názerde tutqan insanıylıq esaplanadı. Bul 
máseleniń 
sheshimi 
qaysı 
dárejede 
bilimlendiriwdi 
texnologiyalastırıw menen baylanıslı? 
Dáslep «texnologiya» túsinigine anıqlıq kiriteyik. Bul sóz 
texnikalıq rawajlanıw menen baylanıslı jaǵdayda pánge 1872-jılda 
kirip keldi hám grekshe eki sózden-«texnos» (techne)-sanaat, óner 
hám «logos» pán sózlerinen payda bolıp «óner páni» mánisin 
ańlatadı. Biraq bul ańlatpa zamanagóy texnologiyalıq proсesti tolıq 
xarakterlep bere almaydı. Texnologiyalıq proсes hár qashan zárúrli 
qurallar hám sharayatlardan paydalanılǵan jaǵdayda ámellerdi 
(operaсiyalardı) anıq izbe-izlikte orınlawdı názerde tutadı. Jánede 
anıǵıraq aytatuǵın bolsaq, texnologiyalıq proсes-bul miynet quralları 
menen miynet obyektleri (ónim) ine basqıshpa-basqısh tásir etiw 
ónim jaratıw barısındaǵı jumısshı (jumısshı-mashina) nıń iskerligi 
bolıp esaplanadı. Áne, sol anıqlamanı izertlew temasına kóshiriw
múmkin, yaǵnıy: PT-bul oqıtıwshı (tárbiyashı) nıń oqıtıw (tárbiya) 
quralları járdeminde oqıwshı (talaba) larǵa anıq belgili sharayatta 
tásir kórsetiwshi hám bul iskerlik ónimi sıpatında olarda aldınnan 
belgilengen shaxs sıpatların intensiv qáliplestiriw proсesi bolıp 
esaplanadı. 
Joqarıda keltirilgen anıqlamadan kórinip turıptı, PT túsinigin 
dálillewde texnologiya proсesi tiykar etip alınadı. Tiykarında da bul 
túsinikke berilgen anıqlamalar sanı pedagogikalıq ádebiyatlarda júdá 
kóp. Pedagogikalıq baspalarda «texnologiya» atamasınıń túrli-túrli 
363

---

kórinislerin ushıratıw múmkin: «oqıtıw texnologiyası», «oqıw 
proсesi texnologiyası», «maǵlıwmat texnologiyası» hám t.b. 
Oqıtıw texnologiyası PT ǵa jaqın túsinik bolsa da, tap soǵan 
uqsas mánisti ańlatpaydı, sebebi ol belgili predmet, tema hám 
sorawlar sheńberindegi anıq oqıw materialın ózlestiriw jolın anıq 
belgili texnologiya átirapında ańlatadı. Ol kóbirek jeke metodika 
menen bir qıylı.
PT bolsa maǵlıwmat texnologiyasın engiziw taktikasın ańlatadı 
hám «oqıtıwshı-pedagogikalıq proсes-oqıwshı (talaba)» funkсional 
sistema nızamlarına tiyisli bilimler tiykarında qurıladı. 
Házirgi kúnde oqıwshılar metodikanı kóp jaǵdaylarda 
texnologiyalardan ajırata almay atırıptı. Sol sebepten bul túsiniklerdi 
anıqlastırıw kerek boladı. Metodika oqıw proсesin shólkemlestiriw 
hám ótkeriw boyınsha usınıslar birlespesinen ibarat. Pt bolsa 
oqıtıwshınıń kásiplik iskerligin jańalawshı hám bilimlendiriwde 
juwmaqlawshı nátiyjeni kepillikke alatugın, shınıǵıwlar jıyndısı 
bolıp esaplanadı. Eger metodikanıń maqseti teoriyalıq qaǵıydalardı 
anıq hádiyseler tegisligine «ótkeriw» bolsa, PT nıń maqseti - 
bilimlendiriw proсesiniń baylanıslı táreplerin shólkemlestiriw 
jaǵınan tártipke keltiriw, basqıshlarınıń izbe-izligin dúziw, olardı 
ámelge asırıw shártlerin anıqlaw hám juwmaǵında aldınnan sıpatı 
belgili bolǵan «ónim» jaratıw-shaxs kamalın qáliplestiriw bolıp 
tabıladı. 
Ekinshiden, pán hám texnikanıń rawajlanıwı menen insan 
iskerligi shegarası barǵan sayın keńeyip baratırıptı, auditoriyaǵa 
oqıtıw imkaniyatları úlken bolǵan jańa texnologiyalar (sanaat, awıl-
xojalıǵı, elektron, axborot hám basqa) kirip kelmekte. Jańa 
metodikalardı talap etetuǵın hám tálim proсesiniń ajıralmas bólimine 
aylanıp baratırǵan hám oǵan óziniń belgili ózgesheliklerin
engizetuǵın jańa texnikalıq, xabarlı, poligrafiyalıq, audiovizuallı
qurallar bar, olar jańa PT nı real waqıyalarǵa aylandıradı. 
PT mánisi jaǵınan basqa texnologiyalar menen bir qatarda 
turadı, sebebi olar da basqalar qatarı óz jeke tarawına, metodları hám 
qurallarına iye, belgili «material» menen jumıs kóredi. Biraq PT 
insan sanası menen baylanıslı bilimler tarawı sıpatında quramalı hám 
hámmege de túsinikli bolmaǵan pedagogikalıq proсesti ańlatıwı 
menen 
islep 
shıǵarıw, 
biologiyalıq, 
hátteki, 
xabarlı 
364

---

texnologiyalardan ajıralıp turadı. Onıń ózine sáykes tárepleri-tárbiya 
komponentlerin birlestiredi. 
Oqıw-tárbiyalıq proсesti texnologiyalastırıw tariyxıy (ásirese, 
XX ásirdiń ekinshi yarımınan baslap) waqıyalıq hám proсes bolıp 
tabıladı. Axborotlastırıw bul proсestegi krizislik «burılıs», onıń 
belgili basqıshı bolıp tabıladı. Ápiwayı til menen aytqanda, 
bilimlendiriwde axborot texnologiyası - bul «oqıwshı-kompyuter» 
arasındaǵı qatnas bolıp esaplanadı. 
Axborotlı texnologiya PT nıń quramlıq bólimi, texnikalıq 
qurallardıń jetilisken zamanagóy túri sıpatında bilimlendiriw 
proсesinde qollana baslaydı. Keleshekte ekonomikalıq boranlar artta 
qalıp oqıw dárgayları dástúrli «mashina» menen jetkilikli dárejede 
támiyinlenedi. Sonda ǵana axborotlı texnologiya tiykarında oqıwshı 
(talaba) lardıń biliw iskerligin shólkemlestiriw hám basqarıw 
imkaniyatı tuwıladı hám ol oqıtıwshınıń jaqın kómekshisine 
aylanadı yamasa onıń funkсiyaların tolıq orınlawı múmkin.
60-jıllardıń 
ortalarında bul túsinik mazmunı shet el 
pedagogikalıq baspalarda keń talqılandı. 1961-jıldan baslap AQSh 
da «Pedagogikalıq texnologiya» (Educational Technology), 1964-
jıldan Angliyada «Pedagogikalıq texnologiya hám dástúrli tálim» 
(Technology and programmed Learning), Yaponiyada bolsa 1965-
jıldan «Pedagogikalıq texnologiya» (Educational Technology) 
jurnalları shıǵa basladı. 1971-jılda tap sonday hám sol atamada 
jurnal shıǵarıla basladı. 
PT mashqalasınıń júdá aktuallıǵı esapqa alınıp, onıń ilimiy 
tiykarların izertlew maqsetinde arnawlı kárxanalar dúzildi. Mısal 
ushın, 1967-jılda Angliyada pedagogikalıq texnologiya Milliy 
Keńesi 
(National 
council 
for 
Educational 
Technology) 
shólkemlestirildi 
hám 
1970-jıldan 
baslap 
«Pedagogikalıq 
texnologiya jurnalı» (Jornal of Educational Tecnology) shıǵa 
basladı. AQSh tıń bir qatar universitetleri hám ilimiy oraylarında da 
PT mashqalalarına konkret itibar berildi. 1971-jılda arnawlı 
«Kommunikaсiya hám texnologiya Assoсiaсiya» sı (Association for 
Educational Communications and Technology) jumıs islep basladı. 
Házirgi kúnde bul shólkemniń barlıq shtatlarda hám Kanada da 50 
den aslam filialları islep turıptı.
365

---

1977-jılda 
Budapeshtte 
ótkerilgen oqıtıw texnologiyası
boyınsha Xalıqaralıq seminarda bilimlendiriwdi texnologiyalastırıw 
proсesi menen baylanıslı faktorlar rus alımı S.G.Shapovalenko 
tárepinen tómendegishe belgilenedi: 
– texnikanı biliw hám bekkem iyelew; 
– audiovizual fondı menen tanıs bolıw; 
– texnikalıq qurallardan paydalanıw metodikasın iyelew. 
Biraq bul pikirdiń bir jaqlama ekenligi dárhal kózge taslanadı. 
Onnan parıqlı bolǵan ideyalar sol seminar qatnasıwshısı tárepinen 
aytıldı. Mısal ushın, venger alımı L. Salai oqıtıw texnologiyası 
sheńberin bir qansha keńeytiwge urınadı: rejelestiriw, maqset 
analizi, oqıw-tárbiyalıq proсesti ilimiy tiykarda shólkemlestiriw, 
maqset hám mazmunǵa sáykes keletuǵın metodlar, qurallar hám 
materiallardı tańlaw tuwrıdan-tuwrı PT nı proektlestiriwdegi 
oqıtıwshı iskerligine sáykesligin aytıp ótedi. Soǵan jaqın pikirler, 
yaǵnıy oqıtıw texnologiyası ózinde járdemshi qural hám jańa 
sistemanı qamtıp alǵan jaǵdayda oqıw proсesin rawajlandırıwǵa, 
onıń shólkemlestiriw kórinislerin, metodaların, mazmunın ózgertken 
jaǵdayda oqıtıwshı hám oqıwshılardıń pedagogikalıq oylawına tásir 
kórsetiwi J. Сeller tárepinen aytıp ótiledi. Bul maǵlıwmatlar sonnan 
derek beredi, 70-jıllar aqırına kelip shet ellerde texnika rawajı hám 
bilimlendiriwdi kompyuterlestiriw dárejesine baylanıslı jaǵdayda PT 
nıń eki tárepleri bólek-bólek ajıratılıp kórsetilgen hám izertlengen: 
1) oqıw proсesine texnikalıq qurallardı engiziw; 2) ámeliy máseleler 
sheshimin tabıwda bilimler sistemasınan paydalanıw. Mısal ushın, 
Yaponiyada bul dáwirde alıp barılǵan izleniwler oqıw proсesin 
texnologiyalastırıwdıń birinshi baǵdarı, yaǵnıy bilimlendiriwdiń jańa 
texnikalıq quralların jaratıw hám oqıw proсesine qollanıw menen
tuwrıdan-tuwrı baylanıslı bolǵan (Noshinisono Narou, Edicational 
Technology in Japan, Audio shal İnstruction, November, 1979). 
Bunday jaǵday basqa bir qatar mámleketler ushın da xarakterli 
bolıp, PT nıń ekinshi baǵdarı-teoriyalıq-didaktikalıq tárepleri 80-
jıllardıń basında AQSh hám Angliyada izleniwshilik obyektine 
aylandı. Sebebi, «texnologiya» sózi keń mániste teoriyalıq bilimlerdi 
ámeliyat maqsetine kóshiriw, bul kóshiriwdiń anıq jolların islep 
shıǵıw zárúrligi aytıp ótildi.
366

---

Solay etip, 80-jıllarda PT nıń mánisin anıqlastırıwǵa bolǵan 
urınıslar jáne de dawam ettirildi. Bul taraw Rossiyalıq pedagog 
alımlarınıń dıqqatın tarta basladı. PT nıń rawajlanıw tariyxı T. A. 
Ilinanıń ilimiy maqalalarında burjua didaktikasınıń baǵdarı sıpatında 
bayan etilse de, ol birinshiler qatarında óz qásipleslerin bul mashqala 
menen shuǵıllanıwǵa shaqıradı hám shet el mektepleri hám 
pedagogikasında bul tarawdaǵı jańa hám qızıqlı baspalardıń barlıǵın 
baqlaw paydalı ekenligin ayrıqsha aytıp ótedi. Sol sebepten 80-
jıllardıń aqırı, 90-jıllarda PT nıń teoriyalıq hám ámeliy táreplerin 
izertlew Rossiyada keń jolǵa qoyıldı. Akademik V.P.Bespalkonıń 
1989-jılda 
baspadan 
shıqqan «Слагаемие педагогической 
технологии» kitabı bul tarawdaǵı úlken izertlewdiń nátiyjesi 
esaplanadı, ornı kelgende aytıp ótiwimiz kerek, 80-jıllardan baslap-
aq Vladimir Pavlovich tárepinen PT nıń ilimiy mektebi jaratılǵan edi 
hám kitap avtorı da sol dárgayda bilim alǵanın ayrıqsha quwanısh 
penen tilge aladı: Ustaz ideyası: «PT-ámeliyatqa engiziletuǵın 
belgili pedagogikalıq sistema proekti bolıp esaplanadı». Búgingi 
kúnde, áne, sol konсepсiya pedagogikalıq birge islesiw tárepinen tán 
alındı hám alımlar tárepinen bilimlendiriw texnologiyaların 
proektlew hám rawajlandırıwda paydalanıp kelmekte. Pikirimizdiń 
dálili sıpatında «Pedagogika» jurnalında shıqqan bir qatar 
maqalalardı keltiriw múmkin. 
Xosh, PT mámleketimiz bilimlendiriw sistemasında, qala berse, 
pedagogikalıq baspalarda ilimiy túsinik sıpatında qashan payda 
boldı? Gúmansız, jańa taraw 1997-jılda Kadrlar tayarlaw milliy 
dástúrinde aktual izertlew obyekti dárejesine kóterildi hám soсiallıq 
buyırtpa sıpatında júzege qalqıp shıqtı. Sonıń menen birgelikte, 
ǵárezsizligimizdiń dáslepki jıllarında-aq bul mashqalaǵa qol urıldı, 
anıǵıraǵı 1993-jılda «Xalıq tálimi» jurnalında shıqqan maqalada 
birinshi márte PT túsinigi mánisi, onıń táriypi hám belgili 
pedagogikalıq sistema sheńberindegi bayanı jaratıldı. 
Mashqalalı-modulli oqıtıw texnologiyasınıń jetekshi sıpat 
belgisi-bul iyiliwsheńlik esaplanadı. Zamanagóy joqarı texnologiyalı 
islep shıǵarıwda iyiliwsheń avtomatlastırılǵan sistema belgili 
sanalǵanı sıyaqlı házir de, keleshekte de pedagogikalıq texnologiya 
nátiyjeliligi hár tárepleme onıń ilimiy-texnikalıq hám soсiallıq-
ekonomikalıq ózgeriwsheń sharayatqa úyrenise alıw hám tez tásir 
367

---

etiw qábiletine baylanıslı boladı. Iyiliwsheńlik sistemalı, mazmunlı 
hám texnikalıq jaǵdayda bolıwı múmkin. 
Mazmunlı iyiliwsheńlik, birinshi gezekte, bilimlendiriw 
mazmunın bóliw hám integraсiyalaw imkaniyatlarında kórinedi. 
Bunday imkaniyattıń ózi usınılıp atırǵan texnologiyada oqıw 
materialınıń blok hám moduli prinсip tiykarında saylanıw 
nátiyjesinde payda boldı. 
Texnologiyalıq iyiliwsheńlik mashqalalı-modulli bilimlendiriw 
proсesiniń tómendegi túri menen támiyinlenedi: oqıtıw metodlarınıń 
variantlılıǵı, baqlaw hám bahalaw sistemasınıń iyiliwsheńligi, 
oqıwshılardıń oqıw-biliw iskerligin jeke tártipte shólkemlestiriw 
hám t.b. 
N.Said. Axmedovtıń aytıwınsha, kásip mekteplerinde oqıtıw 
proсesin mashqalalı-modulli tiykarǵa ótkeriw tómendegilerge imkan 
beredi: 
– oqıw materialınıń mashqalalı modullerin gruppalaw jolı 
menen kursın tolıq, qısqarǵan hám tereńlestirilgen variantların islep 
shıǵıwdı támiyinleytuǵın dialektik birlikte integraсiyalaw hám 
ajıratıwdı ámelge asırıw; 
– bilim dárejesine baylanıslı jaǵdayda talabalardıń ol yamasa bul 
mashqalalı-modulli dástúr variantın ǵárezsiz tańlawdı hám olardıń 
dástúr boylap individual jılısıwın támiyenlew; 
– mashqalalı modullerden pedagogikalıq dástúrli qurallardı 
jaratıw ushın sсenariyler sıpatında paydalanıw; 
– oqıwshılardıń biliw iskerligin basqarıwda oqıtıwshı jumısında 
másláháсhi-koordinaсiyalawshı wazıypaǵa pátti kóshiriw; 
– oqıw materialın bayan etiw tezligi hám ózlestiriw dárejesine 
tásir etpeytuǵın jaǵdayda oqıtıw metodları hám kórinisleri 
birlespesine sáykeslik tiykarında kurstı qısqartıw; 
Solay etip, bilim hám kónlikpelerdi ózlestiriw sıpatı boyınsha 
bilimlendiriw maqsetleriniń diagnostikalanıwı ózlestiriwdiń zárúrli 
dárejelerin anıqlastırıwdı talap eter eken, keyingi waqıtta 
pedagogikalıq atamalar quramına «texnologiya», «operaсiya» 
(ámel), «islew qábileti», «texnikalıq baqlaw», «dopusk» (ólshem 
parqı) sıyaqlı bir qatar túsiniklerdi kiritiw, olardıń pedagogikalıq 
bayanın jaratıw hám tuwrıdan-tuwrı oqıtıw proсesinde qollanıw 
kúndelik zárúryatına aylanıwı tiyis. Zamanagóy oqıtıwshı iskerligi 
368

---

bilimlerdi uzatıwshı ápiwayı metodist sıpatında emes, al «oqıtıwshı-
texnolog» kóz qarasınan bahalanıwı kerek. 
Texnologiya-bul shaxstı oqıtıw, tárbiyalaw hám rawajlandırıw 
nızamların ózinde qılatuǵın hám juwmaqlawshı nátiyjeni
támiyinleytuǵın pedagogikalıq iskerlik. «Texnologiya» túsinigi 
regulyativ (tártipke salıp turıwshı) tásir etiw kúshine iye bolıp, erkin 
dóretiwshilik etiwge iytermeleydi: 
– nátiyjeli oqıw-biliw iskerliginiń tiykarların tabıw; 
– onı ekstensiv (kúsh, waqıt, resurs joǵaltıwǵa alıp keletuǵın 
nátiyjesiz) tiykardan kóre intensiv (tez), múmkin bolǵanınsha ilimiy 
tiykarda qurıw; 
– talap etilgen nátiyjelerdi isenim bildiretuǵın pán hám tájiriybe 
jetiskenliklerinen paydalanıw; 
– oqıtıw dawamında dúzetiwlerdi proektlew metodına tayanǵan 
jaǵdayda joǵaltıw; 
– bilimlendiriw proсesin joqarı dárejede axborotlastırıw hám 
zárúrli háreketlerdi algoritmlew; 
– texnikalıq qurallardı jaratıw, olardan paydalanıw metodikasın 
ózlestiriw hám taǵı basqa. 
Texnologiya quramalı proсes sıpatında bir qatar oqıtıw 
basqıshlarınan, óz gezeginde, bul basqıshlardıń hár biri ózine say 
ámellerden ibarat boladı. 
Ámel-oqıtıwshınıń klasta tema boyınsha oqıw elementlerin 
túsindiriw barısındaǵı orınlaǵan jumıslar jıynaǵı bolıp, oqıtıw 
proсesiniń sol basqıshında tamamlanǵan bólegin shólkemlestiredi. 
Eger oqıw predmetiniń hár bir teması bólek basqısh esaplansa, sol 
tema boyınsha oqıw elementleriniń hár biri bólek ámel sıpatında 
qaralıwı múmkin. Ámel texnologiya tiykarın shólkemlestirip 
bilimlendiriw maqsetin rejelestiriwde hám ámelge asırıwda itibarǵa 
alınatuǵın tiykarǵı element esaplanadı. Ámeller bir qatar usıllardan 
ibarat bolıp, olardıń hár biri háreketlerge bólinedi. Basqasha etip 
aytqanda, ayırım oqıw elementlerin túsindiriw ushın oqıtıwshı 
nátiyjeli 
bilimlendiriw 
quralları, metodlarınan 
paydalanıw 
dawamında anaw yamasa mınaw algoritmlik háreketti maqsetke 
sáykes jaǵdayda anıq orınlaydı. 
369

---