|
10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA DIDAKTIK O‘YINLARNING SAMARADORLIGI
Jumaniyozova Iqbol
Xorazm viloyati Urganch tumani
38-son maktab boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Annotasiya. Maqolada zamonaviy pedagogikada boshlang‘ich ta’lim uchun didaktik
o‘yinlarning bolalar intelektual rivojlanishi uchun muhim ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: pedagogika, didaktik o‘yin, ta’lim, tarbiya, hulq-atvor, axloq
Didaktik o‘yinlar haqidagi zamonaviy pedagogik adabiyotlarni o‘rganar ekanmiz bizga
quyidagi omillarni shakllantirishga imkon beradi, birinchidan, o‘qituvchi va o‘qituvchi sinfda va
maktab soatlaridan keyin bolalar o‘yinlarini tashkil qilishda e’tiborga olishlari kerak, ikkinchidan,
bolalarni o‘yinlarga ixtiyoriy ravishda kiritish: o‘yinni majburlamaslik, balki bolalarni unga
jalb qilish, uchinchidan, bolalarga o‘yin mazmuni, uning qoidalarini, har bir o‘yin rolining
g‘oyasini yaxshi tushunish kerak, to‘rtinchidan, o‘yin harakatlarining ma’nosi real vaziyatlarda
xatti-harakatlarning mazmuni va mazmuniga mos kelishi kerak, shunda o‘yin harakatlarining
asosiy ma’nosi real hayotga o‘tkaziladi va beshinchidan, o‘yin insonparvarlik, umumbashariy
qadriyatlarga asoslangan jamiyatda qabul qilingan axloq me’yorlariga amal qilishi kerak.
Didaktik o‘yinlar juda katta ahamiyatga ega va uning bolalar hayotidagi roli ayniqsa katta.
Bola qanchalik yosh bo‘lsa, uning hayotidagi rivojlanish ahamiyati shunchalik katta. Yoshi
bilan, o‘yinlar yanada jiddiy faoliyat va ish bilan almashtiriladi. Biroq, bu erda o‘yin butunlay
yo‘qolmaydi: masala vaqt, kulgili vaqt, lekin bu soat ko‘pincha juda ko‘p narsani anglatadi.
Zamonaviy maktabning eng muhim vazifasi, birinchi navbatda, bolaning shaxsiyati va
shaxsiyatini shakllantirishni uyg‘unlashtirish; ikkinchidan, millatning madaniy merosini asrab-
avaylash, uni qayta tiklash va yanada rivojlantirishga bevosita hissa qo‘shish; uchinchidan,
bugungi kunda xalq pedagogikasi vositasida talabalar o‘rtasida muloqot madaniyati mezonlarini
shakllantirish hisoblanadi.
Didaktik o‘yinlar pedagogikada muammoga qiziqish va uni tashkil etish uzoq an’anaga ega
ekanligi aniqlandi.
Didaktik o‘yilar nazariyasining asoschisi K.D. Ushinskiyning fikricha: o‘yin faoliyatining
o‘z-o‘zidan paydo bo‘lishi haqidagi va’zlarni o‘yinni umumiy ta’lim tizimida ishlatish, bolani
o‘yin orqali mehnatga tayyorlashda qo‘llash bilan taqqoslaydi.
Mehnat va o‘yin bir-birini mustahkamlash, bir-birini o‘zaro bog‘lash qobiliyatiga ega. Ular
kelib chiqishi, super ishi bilan bog‘liq. Ilmiy adabiyotlarda o‘yinning kelib chiqishi haqidagi
munozaralar asosan mehnat jarayonlaridan kelib chiqqan o‘yin genezisining foydasiga hal
qilinadi.
Pedagog tadqiqotchi V.M. Grigoryevning ta’kidlashicha, o‘yin bu mashg‘ulot, birinchi
navbatda, burch emas, balki ixtiyoriy ravishda, agar xohlasa, quvonch keltiradi; ikkinchidan, bu
xursandchilik darhol, mukofotsiz; uchinchidan, o‘yin ta’lim, mehnat, san’at va hayotning boshqa
jiddiy jihatlariga o‘xshamaydi, lekin ularni har qanday tarzda takrorlashga, modellashtirishga
qodir; o‘yinda o‘z qonunlari bilan bir muncha vaqtgacha maxsus, shartli dunyo yaratiladi.
S.A. Shmakov o‘yin hodisasining mohiyatini aks ettiruvchi bir qator qoidalarni ajratib
ko‘rsatdi. Didaktik o‘yin mustaqil rivojlanayotgan faoliyat turi; Atrofdagi olam amalga oshira-
digan faoliyatning eng erkin va tabiiy shakli, “men” ning namoyon bo‘lishi, shaxsiy ijodkorlik,
faollik, o‘zini o‘zi bilish, o‘zini ifoda etish uchun keng imkoniyatlarni ochib beradi; bolani
boshqa jamoalarda, jamiyatda, insoniyatda, o‘z-o‘zini anglash erkinligini his qiladi.,
Hayotda juda ko‘p turli xil o‘yinlar mavjud. Tasniflashning murakkabligi ular har qanday
madaniy hodisa singari, tarixiy jarayon dinamikasiga, turli xil ijtimoiy guruhlarning mafkurasiga
jiddiy ta’sir ko‘rsatayotganligidadir. O‘yinlarni tasniflash deganda, ularning maqsadlariga
bo‘ysunadigan va asosiy va umumiy xususiyatlarni hisobga olgan holda tuzilgan, ular orasidagi
muntazam munosabatlarni tartibga soluvchi o‘yinlarning tartibini birlashtirish tushuniladi. Di-
daktik o‘yinlarning pedagogik tasnifi ularning xilma-xilligi bo‘yicha qo‘llanma, ular haqida
ma’lumot manbai bo‘lish uchun yaratilgan.
Ta’lim jamiyatning asosiy vazifalaridan biridir. Tarbiyalash jarayonida avlodlar tajribasi
uzatiladi va o‘zlashtiriladi, ushbu jamiyatda qabul qilingan axloqiy me’yorlar odamlar ongi
439
10
va xatti-harakatlariga kiritiladi. Ta’lim jarayoni deganda jamiyatning maqsad va vazifalariga
muvofiq uyushgan tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadigan va natijada jamiyat uchun zarur va foydali
bo‘lgan shaxsni shakllantirishni ta’minlaydigan jarayon tushuniladi.
Maktab yillari yosh avlodning hayotiy qadriyatlarini aniqlashga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi
mumkin. Ayniqsa, yosh o‘smirlardagi talabalar qiziquvchanlik, ishonchlilik, tezkorlik, ishqiy
munosabatlar bilan ajralib turadi, ular nafaqat ko‘plab yangi va tez o‘rganishga, balki ularn-
ing axloqiy fazilatlarini jadal rivojlantirishga qodir. O‘ylaymizki, ikki tomonlama tarbiya ja-
rayoni tamoyili o‘yin davomida osonlik bilan qo‘llaniladi. O‘yinni maqsadli ta’lim vositasiga
aylantirish insoniyatning dastlabki pedagogik yutuqlaridan biri edi va filogenezning bu bosqichi
har bir inson rivojlanishida qisqartirilgan, ammo ajralmas bosqich shaklida ontogenezda
o‘chmas iz qoldirdi. O‘yinning xalq pedagogikasi hozirgi kunga qadar professional pedagogika
tomonidan to‘liq erishib bo‘lmaydigan barcha yosh bosqichlarini qamrab oladi. Hatto hozir
ham, o‘yin pedagogikasida o‘smirlar va yoshlar o‘rtasidagi jinsiy aloqa o‘yinlariga (tanishish
va o‘pish o‘yinlaridan tortib to to‘y o‘yinigacha) yoki bobo va buvilarning tabiiy o‘yin muhitini
shakllantirishdagi o‘rnini aniq topish mumkin. O‘yin - bu bolaning ijtimoiylashuvi uchun o‘ziga
xos maktab. Bir tomondan, o‘yin xulq-atvor madaniyatini, o‘yin tashqarisida bolalar tomonidan
tarbiyalangan muloqot madaniyatini namoyish etadi. Boshqa tomondan, o‘yinlarning maftunkor
tarkibi, jamoaviy ish, xayrli ishlar obrazi do‘stona tuyg‘ularni rivojlantirishga yordam beradi,
bolalarni miting qiladi. O‘yin va haqiqiy munosabatlarning bunday birligi bolalarning xatti-
harakatlariga axloqiy yo‘nalishni yaratishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Abdulmenova Z.Z. O‘yin qiziquvchanlik va qiziqishni rivojlantirish usulidir // Nachalnaya
shkola - 2003. - №11.
2. Kapterov P.F. Bolalar va o‘quv psixologiyasi. - М., 1999, - 331 с.
440
Do'stlaringiz bilan baham: |
