Масъул муҳаррир


BOSHLANG‘ICH SINFLARDA DIDAKTIK O‘YINLARNING SAMARADORLIGI



Download 7,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet310/584
Sana22.02.2022
Hajmi7,57 Mb.
#82747
1   ...   306   307   308   309   310   311   312   313   ...   584
Bog'liq
10.Pedagogika yonalishi

10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA DIDAKTIK O‘YINLARNING SAMARADORLIGI
Jumaniyozova Iqbol 
Xorazm viloyati Urganch tumani 
38-son maktab boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi 
Annotasiya. Maqolada zamonaviy pedagogikada boshlang‘ich ta’lim uchun didaktik 
o‘yinlarning bolalar intelektual rivojlanishi uchun muhim ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan. 
Kalit so‘zlar: pedagogika, didaktik o‘yin, ta’lim, tarbiya, hulq-atvor, axloq
Didaktik o‘yinlar haqidagi zamonaviy pedagogik adabiyotlarni o‘rganar ekanmiz bizga 
quyidagi omillarni shakllantirishga imkon beradi, birinchidan, o‘qituvchi va o‘qituvchi sinfda va 
maktab soatlaridan keyin bolalar o‘yinlarini tashkil qilishda e’tiborga olishlari kerak, ikkinchidan, 
bolalarni o‘yinlarga ixtiyoriy ravishda kiritish: o‘yinni majburlamaslik, balki bolalarni unga 
jalb qilish, uchinchidan, bolalarga o‘yin mazmuni, uning qoidalarini, har bir o‘yin rolining 
g‘oyasini yaxshi tushunish kerak, to‘rtinchidan, o‘yin harakatlarining ma’nosi real vaziyatlarda 
xatti-harakatlarning mazmuni va mazmuniga mos kelishi kerak, shunda o‘yin harakatlarining 
asosiy ma’nosi real hayotga o‘tkaziladi va beshinchidan, o‘yin insonparvarlik, umumbashariy 
qadriyatlarga asoslangan jamiyatda qabul qilingan axloq me’yorlariga amal qilishi kerak.
Didaktik o‘yinlar juda katta ahamiyatga ega va uning bolalar hayotidagi roli ayniqsa katta. 
Bola qanchalik yosh bo‘lsa, uning hayotidagi rivojlanish ahamiyati shunchalik katta. Yoshi 
bilan, o‘yinlar yanada jiddiy faoliyat va ish bilan almashtiriladi. Biroq, bu erda o‘yin butunlay 
yo‘qolmaydi: masala vaqt, kulgili vaqt, lekin bu soat ko‘pincha juda ko‘p narsani anglatadi.
Zamonaviy maktabning eng muhim vazifasi, birinchi navbatda, bolaning shaxsiyati va 
shaxsiyatini shakllantirishni uyg‘unlashtirish; ikkinchidan, millatning madaniy merosini asrab-
avaylash, uni qayta tiklash va yanada rivojlantirishga bevosita hissa qo‘shish; uchinchidan, 
bugungi kunda xalq pedagogikasi vositasida talabalar o‘rtasida muloqot madaniyati mezonlarini 
shakllantirish hisoblanadi.
Didaktik o‘yinlar pedagogikada muammoga qiziqish va uni tashkil etish uzoq an’anaga ega 
ekanligi aniqlandi.
Didaktik o‘yilar nazariyasining asoschisi K.D. Ushinskiyning fikricha: o‘yin faoliyatining 
o‘z-o‘zidan paydo bo‘lishi haqidagi va’zlarni o‘yinni umumiy ta’lim tizimida ishlatish, bolani 
o‘yin orqali mehnatga tayyorlashda qo‘llash bilan taqqoslaydi.
Mehnat va o‘yin bir-birini mustahkamlash, bir-birini o‘zaro bog‘lash qobiliyatiga ega. Ular 
kelib chiqishi, super ishi bilan bog‘liq. Ilmiy adabiyotlarda o‘yinning kelib chiqishi haqidagi 
munozaralar asosan mehnat jarayonlaridan kelib chiqqan o‘yin genezisining foydasiga hal 
qilinadi.
Pedagog tadqiqotchi V.M. Grigoryevning ta’kidlashicha, o‘yin bu mashg‘ulot, birinchi 
navbatda, burch emas, balki ixtiyoriy ravishda, agar xohlasa, quvonch keltiradi; ikkinchidan, bu 
xursandchilik darhol, mukofotsiz; uchinchidan, o‘yin ta’lim, mehnat, san’at va hayotning boshqa 
jiddiy jihatlariga o‘xshamaydi, lekin ularni har qanday tarzda takrorlashga, modellashtirishga 
qodir; o‘yinda o‘z qonunlari bilan bir muncha vaqtgacha maxsus, shartli dunyo yaratiladi.
S.A. Shmakov o‘yin hodisasining mohiyatini aks ettiruvchi bir qator qoidalarni ajratib 
ko‘rsatdi. Didaktik o‘yin mustaqil rivojlanayotgan faoliyat turi; Atrofdagi olam amalga oshira-
digan faoliyatning eng erkin va tabiiy shakli, “men” ning namoyon bo‘lishi, shaxsiy ijodkorlik, 
faollik, o‘zini o‘zi bilish, o‘zini ifoda etish uchun keng imkoniyatlarni ochib beradi; bolani 
boshqa jamoalarda, jamiyatda, insoniyatda, o‘z-o‘zini anglash erkinligini his qiladi.,
Hayotda juda ko‘p turli xil o‘yinlar mavjud. Tasniflashning murakkabligi ular har qanday 
madaniy hodisa singari, tarixiy jarayon dinamikasiga, turli xil ijtimoiy guruhlarning mafkurasiga 
jiddiy ta’sir ko‘rsatayotganligidadir. O‘yinlarni tasniflash deganda, ularning maqsadlariga 
bo‘ysunadigan va asosiy va umumiy xususiyatlarni hisobga olgan holda tuzilgan, ular orasidagi 
muntazam munosabatlarni tartibga soluvchi o‘yinlarning tartibini birlashtirish tushuniladi. Di-
daktik o‘yinlarning pedagogik tasnifi ularning xilma-xilligi bo‘yicha qo‘llanma, ular haqida 
ma’lumot manbai bo‘lish uchun yaratilgan. 
Ta’lim jamiyatning asosiy vazifalaridan biridir. Tarbiyalash jarayonida avlodlar tajribasi 
uzatiladi va o‘zlashtiriladi, ushbu jamiyatda qabul qilingan axloqiy me’yorlar odamlar ongi 


439
10
va xatti-harakatlariga kiritiladi. Ta’lim jarayoni deganda jamiyatning maqsad va vazifalariga 
muvofiq uyushgan tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadigan va natijada jamiyat uchun zarur va foydali 
bo‘lgan shaxsni shakllantirishni ta’minlaydigan jarayon tushuniladi.
Maktab yillari yosh avlodning hayotiy qadriyatlarini aniqlashga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi 
mumkin. Ayniqsa, yosh o‘smirlardagi talabalar qiziquvchanlik, ishonchlilik, tezkorlik, ishqiy 
munosabatlar bilan ajralib turadi, ular nafaqat ko‘plab yangi va tez o‘rganishga, balki ularn-
ing axloqiy fazilatlarini jadal rivojlantirishga qodir. O‘ylaymizki, ikki tomonlama tarbiya ja-
rayoni tamoyili o‘yin davomida osonlik bilan qo‘llaniladi. O‘yinni maqsadli ta’lim vositasiga 
aylantirish insoniyatning dastlabki pedagogik yutuqlaridan biri edi va filogenezning bu bosqichi 
har bir inson rivojlanishida qisqartirilgan, ammo ajralmas bosqich shaklida ontogenezda 
o‘chmas iz qoldirdi. O‘yinning xalq pedagogikasi hozirgi kunga qadar professional pedagogika 
tomonidan to‘liq erishib bo‘lmaydigan barcha yosh bosqichlarini qamrab oladi. Hatto hozir 
ham, o‘yin pedagogikasida o‘smirlar va yoshlar o‘rtasidagi jinsiy aloqa o‘yinlariga (tanishish 
va o‘pish o‘yinlaridan tortib to to‘y o‘yinigacha) yoki bobo va buvilarning tabiiy o‘yin muhitini 
shakllantirishdagi o‘rnini aniq topish mumkin. O‘yin - bu bolaning ijtimoiylashuvi uchun o‘ziga 
xos maktab. Bir tomondan, o‘yin xulq-atvor madaniyatini, o‘yin tashqarisida bolalar tomonidan 
tarbiyalangan muloqot madaniyatini namoyish etadi. Boshqa tomondan, o‘yinlarning maftunkor 
tarkibi, jamoaviy ish, xayrli ishlar obrazi do‘stona tuyg‘ularni rivojlantirishga yordam beradi, 
bolalarni miting qiladi. O‘yin va haqiqiy munosabatlarning bunday birligi bolalarning xatti-
harakatlariga axloqiy yo‘nalishni yaratishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Abdulmenova Z.Z. O‘yin qiziquvchanlik va qiziqishni rivojlantirish usulidir // Nachalnaya 
shkola - 2003. - №11.
2. Kapterov P.F. Bolalar va o‘quv psixologiyasi. - М., 1999, - 331 с.


440

Download 7,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   306   307   308   309   310   311   312   313   ...   584




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish