|
10
ERTAKLAR – YAXSHILIKKA YETAKLAR
Kurbanbayeva Qunduzxon Tursunbayevna
Xorazm viloyat Gurlan tuman 42- AFChO‘I
maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Qunduzxon.kurbabayeva@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqola boshlang‘ich sinflarda ertak janrini o‘qitish orqali o‘quvchilardagi
insoniy fazilatlarni shakllantirish haqida bo‘lib, bir necha ertaklar tahlil qilinishi orqali o‘z aksini
topgan.
Kalit so‘zlar: ertak, yaxshilik, ezgulik, fazilat, xulosa.
“Ertak nima?” Ertak xalq tomonidan yaratilib, ular og‘izdan og‘izga ko‘chib yuradi. U ba’zan
to‘qib aytiladi, ba’zan uydirmalarga asoslanadi. Ba’zida sehrli sarguzashtlar bo‘lishi mumkin.
Chunki u ertak qahramonlaridan ibrat oladi, o‘zini ertak qahramonlari o‘rniga qo‘yib ko‘radi
va ertakning tub mohiyatidan o‘z xulosasini chiqaradi. Boshlang‘ich sinf uchun yaratilgan
darsliklardagi ertaklar, bundan tashqari sinfdan tashqari o‘qish uchun yaratilgan adabiyotlardagi
ertaklarni o‘quvchi o‘qir ekan, o‘ziga qator ijobiy hislatlarni shakllantirishi mumkin.
O‘qish darsliklaridagi “Ertaklar – yaxshilikka yetaklar” bo‘limlarida o‘zbek xalq ertaklaridan
tortib qardosh xalq ertaklari ham kiritiladi va bu ertaklar orqali o‘quvchilarni mehnatsevarlikka,
vatanparvarlikka, halollik-u pokizalikka, rostg‘o‘ylik va rahimdilikka, mehribonlik va sahiylikka,
ilmlilik va donishmandlikka o‘rgatib borishda muhim ahamiyat kasb etadi. Donishmand yigitga
tana a’zolarini sotishini so‘raydi, yigit esa bunga rozi bo‘lmaydi. Donishmand “hamma joying sog‘
bo‘lsa zorlanib nima qilasan, undan ko‘ra ishla” deb maslahat beradi. Bu ertakdan o‘quvchilar agar
inson sog‘lom bo‘lsa hamma narsaga erishishi mumkinligini bilib oladilar. Sog‘likning inson uchun
eng asosiy ne’mat, o‘lchab bo‘lmas boylik ekanligini tushunib oladilar. “Kenja o‘g‘il” ertagida
donishmand chol uch og‘liga turli shaharlarga borib qo‘rg‘on solishni buyuribdi. Otaning maqsadini
kenja o‘g‘il anglab turli shaharlardan do‘st orttiribdi. Inson uchun yana bir boylik bu do‘stlik ya’ni
do‘stlarning borligi ekanligini anglab oladilar. Topshiriq sifatida “Mening do‘stim” mavzusida
og‘zaki hikoya tuzishni berish mumkin. Bu orqali bolalarda do‘stlikni yanada mustahkamlovchi
qadriyatlarni shakllantirib olish mumkin. “Eng yaxshi sovg‘a” ertagi esa savdogarning dono qizi
haqida bo‘lib, tadbirli ishi bilan hatto otasini ham hayratda qoldiradi. Otasining sog‘ligi uning
uchun katta sovg‘a ekanini o‘quvchilar ertakni o‘qigach tushunib oladilar. Eron xalq ertagi bo‘lgan
“Tulki va xo‘roz” ertagida tulkining ayyorligiga xo‘roz ziyraklik va aqllilik bilan javob berishi,
tulining hiylasiga aldanib qolmaganligi haqida berilgan. Bunda o‘quvchilar tadbirli, ziyrak va
zukko bo‘lishni shundagina hiylagarlarning hiylasiga aldanib qolmasligini tushunadilar. Aka – uka
Grimlarning “Somon, cho‘g‘ va loviya” ertagi berilgan bo‘lib , bu ertakda o‘quvchilar loviyaning
qora choki qanday paydo bo‘lganligi haqida bilib oladilar. Bu ertak juda qiziqarli ertak bo‘lib,
o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshirishga ham xizmat qiladi.
O‘zbek xalq ertaklaridan “Hakka bilan tulki” ertagidan o‘quvchilar tadbirli bo‘lishni har
qanday muammoni ham yechishga tayyor bo‘lisahni o‘rganadilar. Ertaklardan tashqari o‘qituvchi
quyidagicha topshiriq berishi ham mumkin. Ertakni davom ettiring
Bir bor ekan,bir yo‘q ekan. Qadim o‘tgan zamonda emas, Kattaqo‘rg‘on tomonda ham emas,
balki bizning zamonamizda ikki o‘rtoq: tipratikan va xo‘roz yashagan ekan. Kunlardan bir kuni
xo‘roz birga dars tayyorlash uchun tipratikanni uyiga taklif qilibdi. Tipratikan xo‘rozning uyiga
kelibdi.Katakdagi tovuqlar esa tipratikan nayzalarining ustidan kulibdi. Tipratikan xafa bo‘lganini
sezdirmay uyiga qaytibdi. Boshqa kuni xo‘roz tipratikan yashaydigan uyga boribdi. Tipratikanlar
xo‘rozni yaxshi kutib olibdi (keyin nima bo‘lganini yozing). Ular o‘zlari yaratgan ertaklari, albatta,
ezgulik va yaxshilikning g‘alabasi bilan yakunlanishi kerakligini tushuntirishimiz orqali esa, hayot
ham, turmush tarzimiz ham ezgulik va yaxshiliklar, mehr va muhabbat bilan obod ekanligini
anglatishimiz lozim. Shundagina biz kichik yoshdagi boladan, ezgu fazilatli insonni tarbiyalay olamiz
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. G‘afforova T. va b. 2- sinf “O‘qish kitobi” darsligi.- T.:2016, “Sharq”.
2. Gʻafforova T. , Nurullayeva Sh. Oʻqish kitobi. 2- sinf (oʻqituvchilar uchun metodik
qoʻllanma)– Toshkent, “Sharq” nashriyot- matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, 2012.
452
Do'stlaringiz bilan baham: |
