Масъул муҳаррир

10
BOSHLANG‘ICH MAKTABDA O‘QISH FANI JARAYONI VA UNI 
SHAKLLANTIRISH.
Jumayeva Muqaddam G‘ulomovna
Qiziltepa tumani 41- maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi 
Telefon: [phone] 
[e-mail]
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’limda o‘qish fanini shakllantirishdagi 
ahamiyatli jihatlari keltirlagan bo‘lib, ulardan foydalanishdagi tavsiyalar ham keltirilgan. O‘qish 
darsida beriladigan bilimlarni oshirish uchun ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar: tarbiyalash, o‘qish qobiliyatlari, ravon, xabardor, ifodali, ifodali o‘qish.
O‘qish shaxsni tarbiyalash, tarbiyalash va rivojlantirishda juda katta rol o‘ynaydi, shuning 
uchun boshlang‘ich ta’limning asosiy vazifalaridan biri Davlat Ta’lim standarti talablariga 
muvofiq yosh o‘quvchilar tomonidan o‘qish qobiliyatlarini shakllantirishdir. O‘qish ko‘nikmalari 
nafaqat nutq va aqliy faoliyatning eng muhim turi sifatida, balki o‘quvchilar tomonidan barcha 
fanlarni, darsdan tashqari va maktabdan tashqari hayotning barcha holatlarida foydalanadigan 
umumiy ta’lim xususiyatiga ega bo‘lgan murakkab ko‘nikma sifatida shakllanadi. Uslubiy o‘qish 
asosiy mezonlarini ta’kidlaydi: to‘g‘ri, ravon, xabardor, ifodali.
Badiiy o‘qishning zamonaviy uslubi o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish muammosiga, shu 
jumladan ekspressivlik mezoniga yechim topishga qaratilganligi bilan izohlanadi. Boshlang‘ich 
maktabda o‘qish jarayonida yosh o‘quvchining tilshunosligi shakllanadi. Boshlang‘ich sinf 
o‘qituvchisi o‘zbek tilining boyligi va go‘zalligini yosh o‘quvchilarga ochib beradi. Badiiy 
o‘qish darslarida bolalar nutqini yaxshilashga, so‘z boyligini boyitishga, o‘z fikrlari va his-
tuyg‘ularini ifodali ifoda etish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan turli xil uslubiy metodlardan 
foydalaniladi. Buning uchun badiiy o‘qish darslarida aktyorlik o‘qish jarayonida o‘zbek adabiyoti 
asarlarini tinglashni tashkil etish kerak. O‘qituvchi tomonidan badiiy asarni baland ovoz bilan 
o‘qib chiqish yosh o‘quvchiga asarning mafkuraviy mazmunini tushunishga, asarning badiiy 
tasvirlarini hissiy jihatdan idrok etishga, ularning estetik ta’sirini his qilishga yordam beradi.
O‘qish ob’ekti - o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish
Gipoteza: yosh o‘quvchilarni ifodali o‘qish mahoratini shakllantirish, agar badiiy o‘qish 
darslarida quyidagi shartlarga rioya qilinsa muvaffaqiyatli bo‘ladi.
1. Agar siz ekspressiv o‘qishni shakllantirishga qaratilgan o‘qitish usullaridan muntazam 
foydalansangiz;
2. Agar siz ifodali o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan mashqlar uchun 
didaktik materialni tanlasangiz.
O‘qish imkoniyatini sifatini oshirishning quyidagi maqsadlarini keltirish mumkin: 
•
Ekspressiv o‘qish tushunchasini o‘rganish va ekspressiv o‘qishning tarkibiy qismlarini 
ta’kidlash;
•
O‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan Davlat Ta’lim standarti va badiiy o‘qish 
dasturlari talablarining mazmunini ko‘rib chiqish;
•
Badiiy o‘qish darslarida o‘qish ekspressivligini shakllantirishning zamonaviy uslubiy 
usullarini tanlash;
•
Eksperimental - eksperimental ish jarayonida tanlangan uslubiy va didaktik materiallarni 
qo‘llash.
O‘qituvchi o‘quvchini qiziqtira olishi bilan birga unga badiiy tasavvur qobiliyatini oshirish 
maqsadida ularni so‘z boyligini ko‘paytirishga ham ahamiyat berishi kerak bo‘ladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Я иду на урок в начальную школу: Чтение: Книга для учителя. – М.: Первое сентя-
бря, 2004 с.70.

---

441