|
10
BOLALARDA TABIATGA NISBATAN EKOLOGIK ONG VA EKOLOGIK
MADANIYAT TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISHDA OILANING RO‘LI
Kalandarov Sardor Ibragimovich
Urganch davlat universiteti Pedagogika fakulteti
“Pedagogika”kafedrasi dotsenti
Ro‘zimova Feruza Madrimovna
“Pedagogika”kafedrasi katta o‘qituvchisi
Annotatsiya: Maqolada ekologik tarbiyani bola ruhiyatida shakllantirishda uning dastlabgi
ochog‘i oilaga borib taqalishi yoritilgan, bolalar tabiatga nisbatan e’tiborli va mehr muruvvatli
bo‘lishida, ota –onaning roli masalalari ko‘rsatilgan. Shuningdek bolalarda ekologik madaniyat
va ekologik ong tushunchalarini shakllantirishda oilaning o‘rni ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar: tabiat, ekologiya, oila, tarbiya, mehr, atrof, muhofaza, yer, ekologik madaniyat,
bola, ma’naviy ehtiyoj, ekologik did.
Inson onadan tug‘ilgan chog‘idanoq tabiat ehsonidan bahramad bo‘ladi. Dunyoga kelganida
ilk bora havodan to‘yib nafas oladi. Inson unib-o‘sishi uchun, tabiat unga oziq – ovqat, suv,
quyosh haroratini tuxfa etib, o‘z bag‘riga oladi, voyaga yetkazadi, onamizday g‘amho‘rlik
qiladi. Shuning uchun ham uni “Ona - tabiat” deb ataymiz. Odamzodning jismonan sog‘lom,
baquvvat bo‘lib ulg‘ayishi, kamol topishi uni o‘rab olgan tevarak-atrofiga, muhitiga, tabiatiga
bog‘liq bo‘ladi. Tabiat qachonki musaffo toza bo‘lsa, inson ham sog‘lom teran fikrli, baquvvat
bo‘ladi. Lekin hozirgi kunda tabiatimizdagi ekologik barqarorlik, turg‘unlik va muhit tabiiy
qonuniyatlarining biroz buzilishi kuzatilmoqda buning asosiy sababi nimada?
Aksariyat insonlarning ekologik bilimi yetishmasligidanmi? yoki bo‘lmasa ekologik ong
va ekologik madaniyatining sustligidanmi? Bugungi kunda yurtimizda ekologik madaniyat va
ekologik ongni shakllantirishga e’tibor kuchaymoqda. Aynan qonunimiz – Konstitutsiyamizning
XI bob 50-moddasida “ Fuqarolar atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga
majburdirlar” – deb e’tirof qilinishi insonlarni tabiatga ongli va faol munosabatda bo‘lishiga,
uning har bir resurs va boyliklarini asrab-avaylashi, unumli foydalanishi lozimligini ko‘rsatgan.
Tabiatga, go‘zallikka bo‘lgan e’tiqodsizlik, e’tiborsizlik barcha fojialarning boshlanishiga olib
keladi. Insondagi ekologik bilim va madaniyatning yetishmasligi, tabiatning kelajakdagi ekologik
holati qanday bo‘lishini oldindan ko‘ra bilmaslikka sabab bo‘ladi. Ba’zi ekologik dunyoqarashi
tor, ekologik ongi shakllanmagan, tabiatga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lmaydigan kimsalar
sababli havo buzilishi, tabiat ifloslanishi, tuproq zararlanishi, suvlar turli axlatlar bilan to‘ldirilishi,
hayvonlarning kamayishi tabiatimizning tabiiy holatiga putur yetkazilishi kuzatilmoqda. Ammo
shunisi ajablanarliki, bu insonlarning tabiatga munosabatini ko‘ra bila turib ham ba’zida o‘zimiz
loqayd va befarqligimizdan “Nima ishimiz bor?” qabilida fikr yuritishimizdan o‘zimiz ham,
o‘zga yaqinlarimiz ham eng asosiysi yashab turgan Ona maskanimiz – tabiatimiz jarohatlanishini
nazarga ilmaymiz. Natijada o‘z salomatligimizga o‘zimiz vaxshiyona qabr qaziymiz.
Birinchi prezidentimiz I.A Karimov takidlaganlar “Yurtim deb, xalqim deb yonib yashash
kerak” bu qimmatli so‘zlarning zaminida insonning insonga muhabbatli bo‘lishi, ona yurtini,
tabiatini sevishi, uning har bir has-cho‘pini avaylashi, ko‘z qorachig‘idek asrashi lozimligini
ko‘rsatganlar. Haqiqatan ham qachonki inson yurtini sevar ekan, ona zaminining tuprog‘ini
shuncha asraydi, avaylaydi. Ammo tabiatga noto‘g‘ri munosabatda bo‘ladigan insonlarni yurtini
sevmaydi deyishimiz to‘g‘ri emas, bunday insonlarda ekologik tarbiyaning yoshlikdan to‘g‘ri
shakllanmaganligi, ekologik ong, tasavvur va madaniyatning oqsaganligidan dalolat beradi xolos.
Ekologik ong eng avvalo oila deb atalmish muqaddas qo‘rg‘onda tarkib topadi, shakllanadi. Ota-
onalar farzandlariga shaxsiy o‘rnak ko‘rsatib borishlari zarur. Chunki doim tarbiyaning asosini
ota-onaning shaxsiy namunaviy o‘rnak ko‘rsatishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu harakat farzandlariga
tez va tushunarli ta’sir etadi. Axir o‘zlari birorta ham ko‘chat ekmay, aqalli birovning ekkan
ko‘chatini, uning parvarishi uchun ketadigan mehnatini qadrlash kerakligi haqida tushuncha berish
uchun avvalo ota-onalarimizning o‘zlari ekologik bilimlari yetarli bo‘lishi lozim. Bu kabi nasihatli
gaplarni farzandlarning ongiga birinchi galda ota-onalar singdirib borishi ham farz, ham qarzdir.
Xususan Abu Abdulloh Rudakiy o‘z asarlarida bolalarda tabiatga nisbatan muhabbatni
uyg‘otish, tevarak atrofga e’tiborli munosabatda bo‘lishni shakllantirish muhim ekanligini ko‘p
443
10
bora aytganlar. Bolalarda ekologik tarbiyani shakllantirishda oilaning o‘rni juda muhimdir.
Bolalar ota – onasi, katta yoshdagi oila azolari yordamida tabiatga ijobiy munosabatda bo‘lish,
uning in’omlaridan unumli foydalanish lozimligini o‘rganadilar. Tabiat, fasllar almashinuvi, atrof
–muhitdagi o‘zgarishlar muntazamligi yerning inson hayotidagi ahamiyati va boshqa ekologik
masalalar haqidagi tushunchalar bolalarga oilada tushuntiriladi. Oilada bola tarbiya topar ekan,
avvalo unga go‘dakligidanoq nima yaxshi-yu, nima yomonligi haqida dastlabki ma’lumotlar
to‘gri va aniq yetkazilishi muhim hisoblanadi. Oila a’zolari tomonidan dastlab bolaga suvdan
to‘g‘ri foydalanish madaniyati singdirilishi, suvni asrash, uning hayotbahsh imkoniyatlari haqida
ma’lumotlar berilishi, va shu orqali bolalar suv resuslarining tevarak atrofni ko‘rkam qilishdagi
o‘rni, uni behuda sarflamaslik haqida tushunchaga ega bo‘lishlari kerak.
Bolalarga oila a’zolari tomonidan o‘tkaziladigan suhbatlarda ta’kidlanishi lozimki, jahondagi
xalqlar orasida uchraydigan barcha kasalliklarning 80% suvning ifloslanishi tufayli kelib chiqadi.
Shuningdek inson organizmining 70% suvdan tashkil topgan. Odam oziq ovqatsiz 30 kun
yashay olishi mumkin, ammo suvsiz bir haftadan ortiq yashay olmaydi. Oilada bolalar ekologik
madaniyatining shakllanishida oila a’zolari ishtirokida xalq bayramlariga tayyorgarlik ko‘rish,
ularni o‘tkazish bilan bog‘liq bo‘lgan tadbirlar ham muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Shu
jumladan “Navro‘z ” “Mustaqillik kuni” kabi umumxalq bayramlariga tayyorgarlik jarayonida
o‘tkaziladigan tadbirlar majmuiga kiruvchi obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish ishlari
ko‘lamida bolalar oila a’zolari bilan birgalikda muntazam ishtirok etishi lozim.
Oilada bolalarda ekologik tasavvurlarni shakllanishida televideniya orqali ko‘rsatilayotgan
tasvirlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tele ko‘rsatuvlar orqali bolalar mamlakatimiz
hududida sodir bo‘layotgan ekologik qiyinchiliklar yoki ularni bartaraf etish bo‘yicha olib
borilayotgan amaliy ishlarning mazmuni bilan tanishadilar. Ekologik madaniyatli yoshlarni tarkib
toptirishni maqsad qilgan ekanmiz va bu yo‘lda ish olib borar ekanmiz bu bizning bir fuqora
sifatida Vatanimiz, bizni ko‘tarib turgan ona yerimizga e’tiborli bo‘lish, uning kelajakda obod
bo‘lib qolishi uchun qo‘shgan kamtarona xizmatimiz bo‘lib qoladi. Bunday tushunchalar esa
jamiyatimizdagi har bir shaxs tabiatdagi salbiy o‘zgarishlarga befarq bo‘lishi mumkin emasligini
anglatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1. To‘xtayev A. “Ekologiya”. – T.1998.
2. Shodimetov Y. “Ijtimoiy ekologiyaga kirish”. - 1994
444
Do'stlaringiz bilan baham: |
