Mashg‘ulot uchun tayyorlangan vositalarni

B. Tarbiyaviy ishlarning manbalari.
Tarbiyaviy ishlar amalga oshirilayotgan 
davrning ijtimoiy vaziyati - tarbiyaviy ishlarni maqsadli koʻzlashning va 
loyihalashning muhim manbai hisoblanadi. Bu vaziyat mamlakat va dunyodagi 
ijtimoiy hodisalar, davlat bayramlari, yubiley sanalari, hukumat qarorlari, jamiyat 
ahamiyatiga ega boʻlgan g‘oyalar hamda mahalliy hayotga doir hodisalar sababli 
yuzaga keladi. Tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning va oʻtkazishning ikkinchi manbai 
boʻlib, tur sifatida shakllanayotgan shaxsning zaruriy fazilatlarini va xislatlarini 
shakllantirishning pedagogik tashxisi sifatida xizmat qiladi. YAna bir manba - oʻquv-
tarbiyaviy muassasa ma’lum muddatga belgilagan ishlarining umumiy yoʻnalishidir. 
Mazkur manbalarning mushtarak holati tarbiyaviy ishlarni hayotbaxsh kuch bilan 
toʻldiradi, ularning dolzarb ekanligini va muayyan maqsadga yoʻnaltirilganligini aniq 
belgilab beradi. 
Asosiy tarbiyaviy maqsad (koʻpincha, axloqiy tarbiya maqsadi) aniq ishlarga oid 
vazifalarni belgilab beradi. Har bir ishda asosiy g‘oya ajralib turadi va u tarbiya 
umumiy yoʻnalishining (aqliy, jismoniy, mehnat tarbiyasi va b.) biri bilan mos keladi. 
Maqsadni koʻzlash bosqichida tarbiyachining vazifasi - ijtimoiy vaziyatni 

---

344 
baholash, oʻzining tarbiyaviy faoliyatini asosiy maqsadga boʻysundirish, 
tarbiyalanuvchilarning kelajakda muayyan tarbiyaviy ta’sirlarni qabul qilishga 
tayyorlik darajasiga tashxis qoʻyishdan iboratdir. 
V. Tarbiyaviy ishlarni tashkil etish boʻyicha uslubiy tavsiyalar: 
1. Tarbiyaviy ishlarning aniq vazifalarini chuqur anglash, uning samaradorligini 
oshirishning zarur shartidir. Mazkur vazifalar mahorat bilan talqin etilgan va 
tarbiyalanuvchilarga etkazilgan boʻlishi kerak.Tarbiyaviy ish tashkilotchilari 
oʻquvchilarga oʻz nuqtai nazarlarini majburan oʻtkazmasliklari kerak: 
tarbiyalanuvchilarni zarur qarorlarni qabul qilishga (goʻyo oʻz qarorlari sifatida qabul 
qilinadigandek) ishontirish zarur. 
2. Har qanday tarbiyaviy ish ishchan va majmuaviy yoʻnalish asosida 
loyihalashtiriladi. 
Birinchi
yoʻnalish, 
yuqorida 
ta’kidlanganidek, 
tarbiyalanuvchilarning jonli, ijodiy, qiziquvchan faoliyatini talab etadi va, zarurat 
tug‘ilganda, tirishqoqlikni, harakatchan ishlarni tanlashga yoʻnaltiradi. 
Ikkinchisi
esa, 
tarbiyachiga bir vazifadan har tomonlama samara olishga imkon beradi. 
3. Tarbiyaviy ishlar jarayonida hal qilinishi lozim boʻlgan barcha vazifalar turli 
ahamiyatga ega boʻlishiga intilish shart emas, chunki tarbiya tizimini birdaniga bir 
necha mezonlar orqali optimallashtirib (muqobillashtirib) boʻlmaydi. Tarbiyaviy 
ishda, har qanday ishdagi kabi bosh vazifa ajratib olinadi va shu orqali qolgan 
vazifalar hal etiladi. 
4. Tarbiyaviy ishlar mazmunini uning vazifalari va amalga oshirish sharoitlari 
bilan bog‘liq holda belgilab olish nihoyatda muhimdir. Material tanlanayotganda, u 
oʻquvchilarning tarbiyasiga ijobiy ta’sir etish tomonlariga e’tiborni qaratish lozim. 
Tarbiyaviy ishlarda turli xatolarga yoʻl qoʻymaslik uchun tarbiyachi oʻquvchilarning 
qarashlarini va qiziqishlarini inobatga olgan holda ularni rivojlantirishi, shuningdek, 
ularga tayanib ish olib borishi kerak. 
5. Maqsadga muvofiq uslublar, usullar va vositalar tarbiyaviy ishlarning har bir 
bosqichi uchun alohida loyihalanadi. Bunda uslublarning imkon qadar faollik, 
tashabbuskorlik, mustaqillik tamoyillarini ta’minlanishi nazarda tutilishi lozim. 

---

345 
Sustlik - tarbiyaviy ishlarning asosiy dushmanidir. SHu bois, tarbiyalanuvchilarning 
xulqi kuzatilsa, nimani oʻzgartirish zarurligini ularning oʻzlari aytadilar. 
6. Tarbiyaviy ishlarni tayyorlashda tashkillashtirishning yuqori darajadagi 
aniqligiga erishishga harakat qilish lozim. Har qanday tarbiyaviy ish 
tarbiyalanuvchilar uchun «tashkilotchilik maktabi» ga aylanishi kerak. Tayyorgarlik
tashabbuskorlik, talabchanlik, kirishimlilik, majburiyatlarni taqsimlash mahorati, 
vaziyatlarni tezda baholash kabi fazilatlarni tarbiyalaydi. Ishni tayyorlash va 
oʻtkazish jamoani jipslashtirishning toʻg‘ri yoʻlidir! 
7. Tarbiyaviy ishlar nuxsa koʻchirishni yoqtirmaydi. Oʻzgaruvchanlik va harakat 
doirasining kengligi tarbiyaviy ishlarning farqlovchi belgilaridir. Sinflarning, ayrim
oʻquvchilarning bir - biriga oʻxshamasligidan keng foydalanishga intilish yaxshi 
natija beradi. Tarbiyaviy ishlarni loyihalash chog‘ida. Bir sinfda muvaffaqiyat 
keltirgan tajriba ikkinchisida aynan shunday natijani bermasligi mumkinligini esda 
tutish kerak. 
8. Tarbiyaviy ishlar turli - tuman boʻlishi kerak. Tarbiyalanuvchilar yorqin 
ishlarni uzoq eslab yuradilar, shu bois bunday ishlarni takrorlash maqsadga muvofiq 
emas, chunki u ahamiyatini yoʻqotishi mumkin. Tarbiyaviy ishlarni har doim 
yangisini topish qiyin, ammo ularni topishga harakat qilish zarur. Tarbiyaviy ishlar 
zahirasida koʻplab qiziqarli tadqiqotlar mavjud va bu takrorlamaslikni, aksincha, aniq 
sharoitlar bilan muvofiqlashtirgan holda oʻquvchini rivojlantirishni kafolatlaydi. 
9. Tarbiyaviy ishlar his - tuyg‘ularning qudratli katalizatori kabi 
loyihalashtiriladi. Ma’lumki, hayajonga tushgan kishi nihoyatda ta’sirchan boʻladi. 
Har bir tarbiyaviy ishda tarbiyalanuvchiga yaqin, hamohang boʻlgan jihatlarni topish 
va unda ijobiy xislatlarni rivojlantirish, mustahkam hayot tarzini shakllantirish, 
tarbiyaviy ishlar madaniyatini oshirishning muhim yoʻllaridan biri boʻlgan oʻrab 
turgan dunyo haqiqatini toʻg‘ri tushinishga yordam beradigan qilib etkazish kerak.