Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja


Ko’llar haqida umumiy ma’lumotlar



Download 4,44 Mb.
bet60/100
Sana10.04.2022
Hajmi4,44 Mb.
#540559
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   100
Bog'liq
3. Мa\'ruza matn 301019184931

Ko’llar haqida umumiy ma’lumotlar
Ko’llar bir-biridan paydo bo’lishi, yer sirtida joylashish o’rni, shakli, o’lchamlari, gidrologik rejimi va boshqa bir qancha xususiyatlari bilan farqlanadi. Yer yuzida aynan o’xshash bo’lgan ko’llar uchramaydi.
Ko’l sifatida qabul qilinadigan suv havzasi quyidagi shartlarga javob berishi kerak:
1) yagona yoki o’zaro tutashib ketgan bir nechta botiqlar suv bilan to’la yoki ba’zan qisman to’la bo’lishi;
2) suv havzasi okean va dengizlardan ma’lum uzoqlikda joylashishi;
3) suv havzasi va uni tashkil etgan barcha qismlari deyarli bir xil suv sathiga ega bo’lishi;
4) suv havzasiga qo’shiladigan suv miqdori undagi suv hajmiga nisbatan kichik, ya’ni suv almashinishi sekin borishi;
5) suv havzasidagi oqim tezligi daryolarning muallaq oqiziqlari cho’kadigan darajada kichik bo’lishi;
6) o’rtacha ko’p yillik suv sathida havza suv yuzasining maydoni 0,01 km2 dan va uzunligi esa 200 m dan katta bo’lishi;
7) suv havzasining chuqurligi to’lqin hosil qila olish darajasidagi qiymatda va to’lqinlar qirg’oqlarni yuva oladigan kuchga ega bo’lishi lozim.
Ko’l botig’i va uning qismlari. Ko’l botig’i yerning ichki (endogen) yoki tashqi (ekzogen) kuchlari ta’sirida paydo bo’ladi. Ko’l botig’ining suvga to’lish jarayoni esa tabiiy­geografik sharoitga bog’liq bo’lib, yog’inlar, daryolar va yer osti suvlari to’planishi hisobiga kechadi. Demak, yer sirtida turli jarayonlar natijasida hosil bo’lgan va suv to’planadigan chuqurlikni ko’l botig’i deb ataymiz (12.1-rasm).
Ko’l botig’ida ko’lning qirg’oq yonbag’ri, ko’l kosasi qismlari farqlanadi. Ko’lning qirg’oq yonbag’ri yuqoridan ko’l botig’i qoshi bilan, quyidan esa ko’l kosasining sohil chizig’i bilan chegaralanadi.

12.1-rasm. Ko’l botig’i va uning qismlari.

Ko’l botig’ining eng katta suv sathi ko’tariladigan va to’lqinlar ta’sirida bo’ladigan chegaradan quyida joylashgan qismi ko’l kosasi bo’ladi. Ko’l kosasida qirg’oq oldi va chuqur (ko’l tubi) oblastlari farqlanadi.


Ko’l kosasining qirg’oqoldi oblasti ko’l tubiga to’lqinlar ta’siri sezilib turadigan chuqurliklargacha tarqaladi va o’z navbatida qirg’oq bo’yi-litoral va qirg’oqqa yaqin sayozlik-sublitoral lardan iborat bo’ladi.
Ko’l kosasining qirg’oqoldi oblastidan quyida joylashgan qismi ko’l tubi-profundal deyiladi.
Ko’l tubida yuza to’lqinlar ta’siri sezilmaydi, yorug’lik ungacha yetib kelmaydi.
Ko’l paydo bo’lgan paytdan boshlab undagi suv massalari bilan ko’l kosasi va ko’lni o’rab turgan muhit o’rtasida o’zaro bog’liqlik vujudga keladi. Shu bog’liqlik tufayli ko’l o’ziga xos bo’lgan rivojlanish sharoitiga ega bo’ladi. Bu rivojlanishning ayrim qirralari to’lqinlar ta’sirida qirg’oqlarning yemirilishida- abraziyada, yemirilish mahsulotlarining ko’lning qirg’oqqa yaqin qismida yotqiziqlar sifatida to’planib, suv osti qirg’oq terrasasini hosil qilishida, ko’lga kelib quyiladigan daryolarning loyqa oqiziqlarni olib kelishi va ularning cho’kishida hamda boshqa jarayonlarda o’z aksini topadi.

Download 4,44 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   100




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish