Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Ko’lning chuqurligi (h_k). Ko’llar gidrologiyasi bilan bog’liq bo’lgan turli muammolarni hal etishda, jumladan ko’llar kosalari shaklini solishtirishda, ko’llardagi dinamik va termik jarayonlarni o’rganishda ularning eng katta (h_max) va o’rtacha (h_o’rt) chuqurliklarini aniqlashga zarurat seziladi.
Ko’lning eng katta chuqurligi (h_max) ko’llarda bajarilgan chuqurlik o’lchash ishlari natijasida to’plangan ma’lumotlarni solishtirish asosida aniqlanadi, ya’ni ularning eng katta qiymati tanlab olinadi.
Ko’lning o’rtacha chuqurligi (h_o’rt) ko’ldagi suv hajmi (V_k)ni ko’lning suv yuzasi maydoni (F_k)ga nisbati sifatida aniqlanadi:

Ko’llarning yuqorida o’rganib chiqilgan shakl va o’lchamlarini ifodalaydigan ko’rsatkichlarning barchasi ko’lshunoslik fanida juda muhim hisoblanadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, bu ko’rsatkichlarning deyarli hammasi ko’ldagi suv sathi tebranishiga mos ravishda o’zgaradi. Bundan tashqari, ko’lga daryolar keltirib quyadigan loyqa oqiziqlar bilan ko’l kosasining to’lib borishi natijasida ham ularning qiymatlari o’zgarib boradi.
Ko’llarning maydon va hajm egri chiziqlari.
Maydon egri chizig’i (ba’zan batigrafik, ayrim hollarda gipsografik egri chiziq deb ham ataladi) ko’l chuqurligi bilan unga mos keladigan maydonlarni o’zaro bog’laydi (14.2-rasm). Ko’llarning maydon egri chizig’i chizmalaridan ko’llarni o’rganish bilan bog’liq bo’lgan ilmiy va amaliy masalalarni hal etishda keng foydalaniladi.
Hajm egri chizig’i ko’lning chuqurliklari bilan ularga mos keladigan hajmlar orasidagi bog’lanishlarni ifodalaydi (12.2-rasm).
Ko’rib chiqilgan egri chiziqlarning barchasi, yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, limnologik va gidrologik tadqiqotlarda muhim ahamiyat kasb etadi.

12.2 ­ rasm. Orol dengizining maydon va hajm egri chizig’i.