Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

11.2-rasm. Amudaryo suvi minerallashuvining yillararo o’zgarishi


Mazkur holatlarni hisobga olib, mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillaridanoq aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning maxsus farmonlari chiqarilgan va shu asosida barcha viloyatlar miqyosida muammoning yechimiga qaratilgan rejalar, chora-tadbirlar majmuasi ishlab chiqilgan.


Daryolarning ionli oqimi ko’rsatkichlari va ularni
hisoblash usullari
Daryolar suvida ham ma’lum miqdorda organik va noorganik moddalar ionli­molekulyar yoki kolloid holatda uchraydi. Ularning ma’lum bir hududdan ma’lum vaqt davomida daryolar suvi bilan oqizilib ketgan miqdori erigan mod­dalar oqimini tashkil etadi. Erigan moddalar oqimining eng katta qismi ionli oqimga tegishlidir.
Daryolar suvidagi asosiy ionlar sarfi (Q_U) quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
Q_U=Q · U ,
bu yerda Q- daryodagi suv sarfi, m³/s; ∑U - daryo suvining minerallashuv darajasi, mg/l. Ionli oqim sarfi kg/s da ifodalanadi.
Daryoning ma’lum vaqt davomidagi ionli oqimi hajmi (W_U) tonnalarda ifodalanadi va quyidagicha hisoblanadi:
W_U=Q_U · T,
ifodadagi T- - hisob davri, ya’ni kunlar, oy yoki yil bo’lib, ular sekundlarda ifodalanadi.
Ionli oqim hajini hisoblashning ikkinchi usuli ham mavjud. Bunda quyidagi ifodadan foydalanish mumkin:
W_U=W · ∑U ,
bu yerda: W­ hisob davridagi suv oqimi hajmi (m³); ∑U - minerallashuv darajasining shu davr uchun aniqlangan o’rtacha qiymati (mg/l).
Daryoning ma’lum bir hisob davri, masalan oy, fasl yoki yil davomidagi ionli oqimi hajmining havzaning birlik maydoniga to’g’ri keladigan miqdori ionli oqim moduli deb ataladi. Ionli oqim modulini quyidagi ifodalar bilan hisoblash mumkin:
yoki M_U=0,315M ·∑U,
ifodalardagi: F- daryo havzasining maydoni (km²), M_U -suvning ionli oqim moduli (l/s km²), ∑U -hisob davrida daryo suvi minerallashuv darajasining o’rtacha qiymati (mg/l). Ionli oqim moduli tonna/km² yil, tonna/km² oy kattaliklar bilan ifodalanadi.