Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Muzlik massasining sarf bo’lishi esa ablyatsiya (muzlikning erishi va bug’lanishi) hamda mexanik sabablar-muzlik tilining sinib ketishi, to’yinish qismidagi qorning shamol uchirib ketishi kabi ko’rinishlarda ro’y beradi.
Muzlik massasi balansida kirim va chiqim qismlari elementlarining o’zgarishi natijasida uning o’lchamlari ham o’zgaradi. Ular teng bo’lgan hollarda muzlik o’zgarmas-turg’un holatda saqlanadi. Kirim qismi ortganda muzlik o’lchami ortadi, kamayganda esa muzlik chekinadi. Muzliklarning ko’p yillik tebranishi to’yinish sharoiti o’zgarishi bilan bog’liq yoki, boshqacha qilib aytganda, bu tebranish iqlim sharoitining o’zgarishini aks ettiradi.
Ablyatsiya miqdori odatda suv qatlami qalinligi bilan ifodalanadi. Muzlikdan bo’ladigan bug’lanish juda kam (1-2 mm/kun) bo’lib, uning qiymati suv balansiga sezilarli ta’sir etmaydi. Shu sababli umumiy ablyatsiya miqdori, asosan, erish miqdori bilan aniqlanadi. Muzlikning erish tezligi haroratga bog’liq bo’lib, bu muammoni ko’pgina olimlar o’rgangan. Masalan, O.A.Drozdov Zarafshon va Fedchenko muzliklarida olib borilgan kuzatishlar natijalariga asoslanib, muzlikning erish miqdori bilan quyosh radiatsiyasi orasida quyidagi bog’lanish mavjudligini aniqlagan:

bu yerda: ω - erigan muzdan hosil bo’lgan suv miqdori, sm larda; R_K-quyosh radiatsiyasi, kal/sm²kun; Ch-muzning yashirin issiqlik sig’imi.
Muzlik sirtida morena qoplamining oz yoki ko’p bo’lishi ham uning erish jadalligiga ta’sir qiladi.
Yer sirtida asosan ikki turdagi muzliklar - materik muzliklari va tog’ muzliklari uchraydi.
Yerning landshaft qobig’ida asosiy o’rinni materik muzliklari -Antarktida va Grenlandiya muzliklari egallaydi. Ular quruqlik yuzasini to’la qoplagan bo’lib, shuning uchun ham ba’zan qoplama muzliklar deb ataladi. Materik muzliklari, ya’ni qoplama muzliklarning o’lchamlari juda katta bo’lib, yassi-qabariq bo’ladi va bu shakl muzlik osti relefiga bog’liq emas. Qorning to’planishi ularning markaziy – qabariq qismlarida, sarf bo’lishi esa chekka qismlarida kuzatiladi. Shuning uchun muzlik massasi ham markazdan chekka taraflarga qarab harakatlanadi. Ularda sarf bo’lish, asosan, chekka qismlarda, ya’ni okean va dengizlar suvi ta’sirida sinib, aysberglar hosil bo’lishi ko’rinishida kechadi.