Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Tog’ muzliklari nisbatan kichik o’lchamli bo’ladi. Ularning shakli muzlik joylashgan yuzaning relefi bilan aniqlanadi, harakati ham yer sirtining muzlik osti nishabligiga bog’liq bo’ladi. Materik muzliklaridan farqli o’laroq, ularda nishablik faqat bir tomonga, ya’ni manbadan muzlik tiliga qarab boradi. Tog’ muzliklarining ko’pgina turlari mavjud. Ularning eng soddalari tog’ yonbag’irlari muzliklari va tog’ cho’qqilari muzliklaridir. Ular quyidagi turlarga bo’linadi: kaldera muzliklari - o’chgan vulqonlar kraterlarida joylashadi; yulduzsimon muzliklar - uning umumiy firn qismidan chiqadigan bir nechta tili bo’ladi (masalan, Fedchenko muzligi); kara muzliklari - kara (baland tog’lardagi tavoqsimon tabiiy botiqlik) larda joylashadi va, nihoyat, osilma holda uchraydigan muzliklar.
Vodiy muzliklari bir muncha murakkab tuzilgan. Ular ichida oddiy-bir oqimli (8.3 - rasm), murakkab (bir necha tartibdagi irmoqli) va daraxtsimon muzliklar bor. Bulardan tashqari bir necha mustaqil muzliklarning qo’shilishidan hosil bo’lgan murakkab muzliklar ham mavjud. Bularga skandinaviya, alyaska va boshqa turdagi muzliklarni kiritish mumkin.
Muzliklar yer sirtining quruqliq qismida notekis taqsimlangan (13.1-jadval). Yer yuzidagi muzliklarning umumiy maydoni 15,5 mln.km² ga teng bo’lib, quruqlikning 10 foizdan ko’proq qismini egallagan. Barcha muzliklarning umumiy hajmi 24 mln.km³ ga teng. Hisoblashlarning ko’rsatishicha, shu hajmdagi muzlikning erishi Dunyo okeani sathining 60 metrga ko’tarilishiga olib kelar ekan.

13.1-jadval

Yer yuzasida muzliklarning taqsimlanishi
(V.M.Kotlyakov ma’lumotlari bo’yicha)

Muzliklar mavjud bo’lgan xududlar	Muzliklar maydoni, km^2	Muzliklar mavjud bo’lgan xududlar	Muzliklar maydoni, km^2
A r k t i k a		Oltoy va Sayan	914
Grenlandiya	1 802 600	Eron, Kichik Osiyo	100
muz qoplami
boshqa muzliklar
Kanada Arktika arxipelagi	149990
Elsmir oroli		Tyanshan va Pomir	20375
Baffina Yeri
Devon oroli
Aksel Xeyberg oroli
qolgan orollar
Shpitsbergen	58000	Xindikush, Himolay va Qoraqurum	57285
Yan­Mayen	117	Tibet tog’ligi	32150
Islandiya	11785