Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

Bakteriyalarning o‘zagi (nukleid nukleoplazma) — zichlashmagan va uning moddasi g‘uj bo‘lmaydi. Prokariotlarning o‘zagi DNK ning ikki qavatli iplaridan iborat dum-dumaloq bo‘ladi. U sitoplazmada hech qanday parda bilan ajralmaydi. Bakterial xujayrasining esa asosiy protein bilan aloqasi yo‘q.
Sodda organizmlar, o‘simliklar va hayvonlarning o‘zagidan bakterial hujayrasining o‘zak tuzilishi va funksiyasi bilan farq qiladi. Shuning uchun bakterial hujayrasining o‘zagiga «genafor» deb nom berilgan. Bakteriya va ko‘k-yashil suv o‘tlarinnng o‘zagi diffuz holatda va 3 nm — 5 nm yo‘g‘onlikdagi DNK fibrillalar bilan to‘lgan. Fibrillalar halqa shaklida bo‘lib, hujayra sitoplazmasi markazida joylashadi. U sitoplazmatik membrana mezosomalar va polisomalar bilan munosabatda bo‘ladi. Uzakning rivojlanishi turli bosqichlarda DNK ip, tugunchali yoki ingichka turga o‘xshagan shaklini oladi. O‘zak moddasi sitoplazmaga 1 : 2 — 1 : 10 nisbatgacha.
G‘ilof (kapsula). Yuqorida aytib o‘tilganidek, qobiqning shilimshiq qavati juda ham rivojlangan bo‘lib, bakteriyalarking g‘ilof yoki kapsulasini hosil qiladi. G‘ilof shilimshik moddalardan iborat bo‘lib, uning tarkibida polisaxaridlar, glyukoproteidlar va 98% gacha suv bor. G‘ilof bakteriyalar organizmga kirganda yoki qon qo‘shilgan sun’iy oziq muhitlarida o‘stirilganda hosil bo‘ladi. U bakteriyalarni himoya qilish vazifasini o‘taydi, jumladan, bakteriyalarni qon leykatsitlari tomonidan yutilishidan va yo‘q qilinishidan, ya’ni fagotsitozdan, qurishdan, antitelalardan saqlaydi. Mikroblarning virulentligiga, ya’ni agressiv bo‘lishiga ahamiyati katta. G‘ilof ayrim bakteriyalarning turini aniqlab olishda diagnostik belgi vazifasini bajaradi.
Ko‘pchilik tayoqchasimon va ayrim sharsimon bakteriyalar kapsulalarida uch-to‘rtta bakteriyalar joylashadi. Bunday bitta kapsulada bir necha mikroblar o‘ralgan bo‘lib, zoogleya deyiladi.