Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

BAKTERIYaLAR HUJAYRASINING IChKI TUZILIShI VA BAKTERIYaLAR KLASSIFIKATSIYASI
Bakteriyalar hujayrasi juda mayda bo‘lganligidan ichki tuzilishini o‘rganishda bir qancha qiyinchiliklar tug‘iladi. Bakteriyalar hujayrasi qalin po‘st bilan o‘ralgan bo‘ladi. Bu po‘st hujayrani tashqi muhitdai saqlaydi va unga ma’lum shakl berib turadi. Bu ji.hatdan bakteriyalar o‘simliklarga o‘xshab ketadi, hayvonlar hujayrasining po‘sti nozik va yumshoq bo‘ladi. Bakteriyalar hujayrasi po‘stining qalinligi 0,01—0,04 nm ga teng, ya’ni hujayra kuruq vaznining 10 dan 50% gacha qismini tashkil etadi. Hujayra po‘sti tarkibida murein (glikopeptid, mukopsptid) moddasi borligidan u qattiq bo‘ladi. Hujanra po‘stining tarkibi va unga kiruvchi komponentlar mustahkam struktura xosil qiladi .
Gram musbat va gram manfiy bakteriyalarning hujayra po‘sti turli moddalardan tuzilgan bo‘ladi. 1884 yilda Kristian Gram bo‘yalishiga qarab bakteriyalarni 2 gruppaga: gram musbat va gram manfiyga ajratadi. Gram musbat baktsriyalar ba’zi bir anilin bo‘yoqlarni o‘zida singdirib qoladi, keyin ularga yod ta’sir ettiriladi, so‘ngra spirt (yoki aseton) ta’sir ettirilganda, yod kompleksini ushlab qoladi. Agar spirt ta’sir ettirilganda yod kompleksini ushlab qololmasa (rangsizlansa), gram manfiy bakteriya bo‘ladi. Gram musbatlarning hujayra po‘stida mukopeptidlardan tashqari, polisaxaridlar, teyxoy kislotalar uchraydi. Teyxoy kislotalar murakkab tarkibli moddalardir. Ularda shakarlar, spirtlar, aminokislotalar va fosfor kislota uchraydi.
Polisaxaridlar va teyxoy kislotalar po‘stining asosiy qismi — mureinlar bilan tutashgan. Gram manfiy bakteriyalarnipg hujayra po‘sti ancha murakkab ximiyaviy tarkibga ega. Ularda ko‘p miqdorda uchraydigan lipidlar oqsillar va shakarlar bilan birgalikda murakkab komplekslar—lipoproteidlar va lipopolisaxaridlar hosil qiladi.
Hujayra po‘sti ko‘p qavatli bo‘lib, zich ustki qavatida lipoproteidlar, uning ostidagi qavatda lipopolisaxaridlar, undan keyingi qavatda oksil molekulalari joylashgan bo‘ladi. Eng ostki qavat mursindan tashkil topgan.
Hujayra po‘sti o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega, ya’ni tashqi muhitdagi moddalar hujayra ichiga o‘tadi va moddalar almashinuvida xosil bo‘lgan keraksiz moddalar tashqariga chikadi.