|
Adabiyotlar: 1: 246-250; 2: 5-7.
Asosiy tushunchalar: virus, bakterifak, aktinomitset, bakterologiya, vaksina, mikrob kulturasi, fagotsitoz, aktinomitset, bakterologiya, vaksini, mikrob kulturasi, fagotsitoz, immunitet, simbioz, azotobakterin, kapillyar, mikroskopiya.
Mayda (ko‘zga ko‘rinmaydigan) organizmlarning tuzilishi, hayot protsesslari, bioximiyasi, o‘sishi va rivojlanishi, o‘zgaruvchanligi, sistematik holatini va tabiatda tarqalishini o‘rganadigan fan mikrobiologiya deyiladi. Mikrobiologiya — grekcha so‘z bo‘lib, mikros — mayda, BIOS — xayot, logos — fan demakdir.
Mikroorganizmlarga oddiy bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadigan bakteriyalar, eng mayda viruslar, bakteriofaglar, bakteriyalarga yaqin turadigan aktinomitsetlar, ba’zi bir zamburug‘lar, bir hujayrali suv o‘tlar kiradi. Bu gruppaga kiradigan organizmlar morfologiyasi, tabiatda tarqalishi, tekshirish va o‘stirish usullariga ko‘ra birbiriga yaqin turadi. Mikroorganizmlar, nihoyatda mayda bo‘lishidan qat’i nazar, tabiatda va kishilik jamiyatida muhim ahamiyatga ega.
Bulardan tashqari, kundalik turmushda, tabiatda moddalarning o‘zgarishida, ko‘pgina foydali qazilmalar (torf, toshko‘mir, neft) hosil bo‘lishida, turli organik moddalarning chirishida mikroorganizmlar muhim rol o‘ynaydi.
Oziq-ovqat sanoatida qatiq, kefir, qimiz, pishloq tayyorlash sut-kislotali bijg‘ituvchi bakteriyalarning faoliyatiga bog‘liq. Novvoychilik, turli ichimliklar tayyorlash (spirt, vinolar tayyorlash, glitserin olish) ham achitqi zamburug‘larning ishtiroki bilan boradigan protsesslardir.
Ko‘pgina mikroorganizmlar turli fiziologik aktiv moddalar: fermentlar, vitaminlar, aminokislotalar, biologik stimulyatorlar, vaksinalar va antibiotiklarni sintezlash xususiyatiga ega. Ular hosil qilgan biomassada 45—50% oqsil bo‘lib, u hayvon oqsiliga yaqin turadi. Achitqilar, zamburug‘lar, aktinomitsetlar aminokislotalardan metionin, triptofan, lizin sintezlash xususiyatiga ega. Olimlar vodorod bakteriyalari aralashmada vodorod, uglerod va kislorod yetarli bo‘lganda, o‘z quruq og‘irligiga nisbatan 65% sintezlay olishini kuzatganlar.
Mikroorganizmlariiig chorvachilikda ham ahamiyati katta, ma
salan, silos tayyorlashda, lizin aminokislotasini olishda, hatto
foydali qazilmalarni topishda ham mikroorganizmlardan keng
miqyosda foydalanilmoqda. Ayniqsa, dehqonchilikda mikroorga
nizmlar muhim rol o‘ynaydi, chunki ularning faoliyati natijasida tuprokda o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan oziq moddalar to‘planadi, tuproqning unumdorligi ortadi, buning oqibatida ekinning Hosili ham yuqori bo‘ladi.
Tuproqda boradigan protsesslarning kO‘pchiligi undagi mikroorganizmlarning faoliyatiga bog‘liq, masalar, tabiiy tuproq hosil bo‘lish protsesslari, yerga ishlov bernsh, yerni ug‘itlash, sug‘orish, tuproqda ro‘y bsradigan fiziologik ishqornylik va kislotalilikni yo‘kotish, zax srlarning suvini kochirish, orgalnk o‘g‘itlar tayyorlash, ularni saqlash va ulardan foydalanish, tabiatdagi turli xil moddalarning o‘zgarishi va boshqalar mnkroorganizmlar faoliyati bilan bog‘liqdir. Tuproqda uchraydigan azot to‘plovchi mikroorganizmlarni o‘rganish atmosfera azotidan foydalanish problemasini hal etishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
Ba’zi bir mikroorganizmlar oziq ovqat maxsulotlarini buzadi (go‘sht, baliq, don, kartoshka va rezavor mevalarpi chiritadi) yoki turlituman yuqumli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Bu to‘g‘rida V. L. Omslyanskiy shunday degan: «Mana shu mikroskopik, lekin shafqatsiz dushman ta’sirida butunbutun oblastlar xalqlarini kirib bitiradigan va qisqa muddat ichida yuzlab, minglab odamlarking yostigini quritadigan xavfli epidemiya paydo bo‘lgan. Ko‘rinmaydigan bu dushmanga qarshi kurash choralarini kidirish qadimdan bakteriologiya fanining muhim va qiziqarli vazifalaridan biri hisoblanib kslgan. Bu sohada erishilgan yutuqlar hammaga ma’lum. Bular meditsina fanida yangn davr ochilganligidan dalolat beradi va jamiyatdagi ko‘pchilik o‘rtasida mikrobiologiyaga qiziqish uyg‘otishga yordamlashadi. Shular sababli yuqumli kasalliklarning tabiati aniqlandi, ularga qarshi kurash choralari belgilandi, hozirgi zamon shaxsiy va umumiy gigienasi ilmiy jihatdan mustahkam asoslandi, xirurgiya esa o‘z maqsadlarida dezinfeksiya va sterillash mstodlaridan foydalandi».
Mikrobiologiya biologiya fanining bir tarmog‘i bo‘lib, o‘ziga xos metodlarga ham ega. U bioximiya, agroximiya, fitopatologiya, geologiya, genetika, epidemiologiya va boshqa biologiya fanlari bilan chzmbarchae bog‘liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
