Ma’ruza elektr va magnetizm asoslari reja

7. Berk zanjir uchun Om qonuni

E ndi berk elektr zanjiridagi tok manbaining elektr yurituvchi kuchi ε bilan tok kuchi I orasidagi bog’lanishni topamiz.

Bu zanjirda R – tashqi qarshilik, r – ichki qarshilik. Elektr yurituvchi kuch tashqi va ichki qarshilikdagi kuchlanishlar yig’indisiga teng

(33)

bu yerda U – tashqi qarshilikdagi, U₁ – ichki qarshilikdagi kuchlanish.

(34)

bu yerda A₁ – tok manbai ichida q zaryadni kuchirishda bajarilgan ish.

(35)

Bu ifodalardan

(36)

Q=It va U=IR (37)

bo’lgani uchun quyidagini yozish mumkin:

(38)

(39)

Bundan tok kuchini topamiz

(40)

bu yerda (R+r) – zanjirning to‘liq qrshiligi

8. Joul – Lens qonuni. Elektr tokning ishi va quvvati.

Tajribalar shuni ko’rsatadiki, elektr toki o’tganida o’tkazgich har doim isiydi. Chunki, o’tkazgich bo’ylab harakatlanayotgan elektronlar kinetik energiyasining bir qismi metall panjara ioni bilan to’qnashish natijasida issilikka aylanadi.

Bu hodisani bir – biridan bexabar ravishda ingliz olimi Joul (1843) va rus olimi Lens (1844) o’rganib, quyidagi qonunni yaratdi.

O’tkazgichdan tok o’tganda undan ajralib chiqqan issiqlik miqdori tok kuchining kvadratiga, o’tkazgichning qarshiligiga va tokning o’tib turish vaqtiga to’g’ri proporsional.

(41)

Vaqt birligi ichida o’tkazghichning hajm birligidan ajralib chiqadigan issiqlik miqdori bilan o’lchanadigan W kattalik issiqlik quvvatining zichligi deyiladi.

Om qonunining differensial ko’rinishi bo‘lgani uchun

(42)

hosil bo’ladi. Bu ifoda Joul – Lens qonunining differensial ko’rinishidir.

O’tkazgichning solishtirma qarshiligi qancha katta bo’lsa, undan shuncha ko’p issiqlik ajraladi.

O’zgarmas tokning bajargan ishini quyidagicha yozish mumkin.

(43)

Quvvati esa quyidagicha aniqlanadi.

(44)

Elektrotexnikada tok ishining sistemaga kirmaydigan birliklari lar ham ishlatiladi. ;