Ma’ruza elektr va magnetizm asoslari reja

Elektr yurituvchi kuch Voltlarda o’lchanadi (V). Tashqi elektr zanjiri bilan tutashtirilgan tok manbai qutblaridagi potensiallar ayirmasiga tok manbaining kuchlanishi deyiladi.

(25)

Kuchlanish ham Voltlarda o‘lchanadi.

6. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni.

1826 yilda nemis olimi Georg Om tajriba yo’li bilan quyidagi qonunni yaratdi.

O’tkazgichdan o’tayotgan tok kuchi o’tkazgichga berilgan kuchlanishga to’g’ri proporsional bo’lib, o’tkazgichning qarshiligiga teskari proporsionaldir.

(26)

bu yerda R – o’tkazgichning qarshiligi bo’lib, u erkin elektrolarning metall ionlari bilan to’qnashishi natijasida hosil bo’ladi.

Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, o’tkazgichning qarshiligi uning uzunligiga to’g’ri proporsional bo’lib, ko’ndalang kesimi yuzasiga esa teskari proporsionaldir.

(27)

bu yerda l – o’tkazgichning uzunligi, S – ko’ndalang kesimi yuzasi, ρ – proporsionallik koeffisienti bo’lib, unga o’tkazgich moddasining solishtirma qarshiligi deyiladi. (6) dan ρ ni topamiz:

(28)

Agar l=1m va S=1m² bo’lsa ρ = R bo’ladi.

Demak, moddaning solishtirma qarshiligi shu moddadan yasalgan va tomoni 1m bo’lgan kubning shu kub tomonlaridan biriga parallel oqayotgan tokka ko’rsatgan qarshiligidir.

Uning o’lchov birligi XBS da om.m dir. Ba’zan esa uning sistemaga kirmaydigan o’lchov birligi ishlatiladi.

(26) va (27) dan

(29) yoki

(30)

moddaning solishtirma o’tkazuvchanligi, maydon kuchlanganligi bo’lgani, shuningdek,

(31)

Tok zichligi bo’lgani uchun (5) ni quyidagicha yozish mumkin.

(32)

Bu munosabat differensial ko’rinishdagi Om qonuni bo’lib, o’tkazgich ichida joylashgan ixtiyoriy nuqtadagi tok zichligini shu nuqtadagi elektr maydonini kuchlanganligi bilan bog’laydi.