Ma’ruza elektr va magnetizm asoslari reja

4. Elektr sig’imi. Kondensatorlar.

Tajribalar shuni ko’rsatadiki, o’tkazgichning zaryadi ortgani sari uning potensiali ham ortadi. Biroq zaryadning potensialga bo’lgan nisbati shu o’tkazgich uchun o’zgarmas kattalik bo‘lib, unga otkazgichning elektr sig’imi deyiladi.

(16)

bu yerda C – elektr sig’imi bo’lib, u o’tkazgichning o’lchamlariga va shakliga bog’liq.

Demak, yakkalangan o’tkazgichning elektr sig’imi son jihatdan shu o’tkazgichning potensialini bir birlikka o’zgartiruvchi zaryadga teng. Elektr sig’imi farada birligida o’lchanadi. Amalda faradaning ulushli birliklari ishlatiladi.

Elektr zaryadlarini o’zida to’playdigan asbobga kondensator deyiladi. Kondensatorlar xilma – xil bo’lib, uning eng sodda turi yassi kondensatordir. Yassi kondensatorning sig’imi:

(17)

bu yerda S – kondensator qoplamasining yuzasi, d – qoplamalar orasidagi masofa, E – qoplamalar orasidagi muhitning dielektrik singdiruvchanligi.

Sharsimon kondensatorning sig’imi:

(18)

bu yerda r – sharning radiusi. Bu formula yordamida Yer sharining sig’imi C=711mkF ekanligini hisoblash mumkin.

Zaryadlangan kondesatorning energiyasi quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi:

(19)

Odatda kondensatorlar elektr zanjiriga ikki xil ulanadi: parallel va ketma – ket.

Parallel ulashda umumiy sig’im:

(20)

Ketma – ket ulanganda esa umumiy sig’im:

(21) bo’ladi.