|
Mazd-Azil’ ғoridan topilgan bu yodgorlik mezolitni ilk .davrini yorituvchi boshqa yodgorliklarni ham Azil’ davri yod-gorligi deyiladi. Azil’ga nisbatan ancha keyingi davrga oid mezolit yodgorliklari Frantsiya`ni Tardenuaz makoni-dan topilib, mezolitni o’rta va so’nggi davrlarini aks et-tiruvchi yodgorliklarni ana shu makonning nomi bilan tar-denaz davri yodgorliklari deyila boshladi.
Shuni alohida ta`kidalash joizki mezolitni boshlani-shi geologik jixatdan golotsenni boshlanishi davriga mos keladi. Aynan shu davrga kelib, iqlim sharoitida ham kes-kin o’zgarishlar yuz beradi. Baxaybat muzliklarni shimol tomon chekinishi tezlashadi. Bu muzliklar o’rnida o’simlik-lar o’sishi mumkin bo’lgan erlar, ko’plab ko’llar va botqoq-liklar vujudga keladi. Muzliklarni erishi eramizdan av-valgi 14-8,5 ming yillarga to’ғri keladi. Bu davr ichida iq-lim muz davridan kam farq qilib, xavo ancha sovuq bo’lgan. Keyinroq esa ya`ni eramizdan avvalgi 8,5 va 5 ming yillar oraliғida ancha kunlar ilib, ob-xavo quruq va issiq bo’lib, hozirgi kundagi iqlimga yaqinlashgan. Evropaning keng er-lari qaraғay va keng yaproqli daraxtlar bilan oplangan. Evropaning janubiy rayonlarida va Kavkaz hamda bizning O’rta Osiyo sharoitida esa bunday xolatlar bo’lmagan. Chunki bu joylarda muzlikni o’zi bo’lmagan. YUqori paleolitga xos mamontlar esa bu iliq xavoga chiday olmay shimol tomon siljib, ularni oxirgilari yo’qolib ketganlar. Karkidon (nasorog) va xo’kizqo’y (oviebalk) kabi yuqori paleolitga xos hayvonlar ham mezolitga kelib, qirilib bitganlar. en-di bu hayvonlar o’rnida nisbatan tez yuruvchi va yuguruvchi hamda nisbatan extiyotkor mezolit iqlimiga moslashgan hay-vonlar vujudga kelgan. Garchi bizning O’rta Osiyoda muzlik davri bo’lmagan bo’lsa-da bizdan uzoqroqda sodir bo’lgan ul-kan muzliklarni chekinishi bizning xududimizdagi iqlim o’zgarishiga o’z ta`sirini ko’rsatdi. Shuning uchun ham O’rta Osiyoni hayvonot olamida va o’simliklar dunyosida ham o’zga-rishlar bo’ldi. Yirik hayvonlar o’rniga arharlar, muflon-lar, tov echkilari, buzular, jayronlar, kuyonlar va ars-lon, yo’lbarslar, qoplonlar, gepartlar kabi hayvonlar vujudga keldiki bo’larni yuqori paleolit usuli bilan ov qilib bo’lmas edi. Chunki bu hayvonlar mamontlar yoki na-soroglar kabi poda-poda bo’lib, lapanglab yurmas edilar. Arslon yoki koplon kabi hayvonlar ibtidoiy odamni yolgiz uchratsa odam yo’lbarsni emas balki, ylbars odamni o’zini ov qilib qo’yishi mumkin edi. Shuning uchun ham mezolit oda-malri ovni yangi usulini va yangi ov qurollarini kashf etishi kerak edi. Uzoq yillar davomida ortirilgan ajdod-larmizni tajribalarini yakuni sifatida yangi rv quroli paydo bo’ldi. Bu qurolni nomi o’q va yoy bo’ldi. O’q va yoyni paydo bo’lishi natijasida insoniyat xayotida juda katta o’zgarishlar sodir bo’ldi. Million yillar davomida ajdod-larimizning xujaligini asosini o’zlashtiruvchi xo’jalik tashkil qilgan bo’lsa, endi ular bu qoloq xo’jalikdan nis-batan progressiv bo’lgan ishlab chiqaruvchi xo’jalikka o’tish imkoniga ega bo’ldilar. o’zlashtiuvchi xo’jalik deganda faqat tabiat in`omlari hisobiga yashashni tushuniladi. Tabiat in`omi deganda esa tabiatdagi yovvoyi o’simliklarni va ana shu tabiat qo’ynidagi hayvonlarni hamda iste`mol uchun yaroqli bo’lgan barcha jonztlarni tushuniladi. YUqoridagi-larni iste`mol qilish hisobiga yashagan ajdodlarimizni xo’jaliklarini o’zlashtiruvchi xo’jalik deyiladi. Bunday o’zlashtiruvchi xo’jalik ya`ni, faqat tabiat in`omi hisobiga yashash butun paleolit davrida mezolit yodgorliklarini ko’pchiligida xatto neolitni ayrim qarorgoxlarida davom etib keldi. Avvalo shuni aytish kerakki o’zlashtiruvchi xo’jalikdan ishlab chiqaruvchi xo’jalikka o’tish er sharining hamma joyida ham bir vaqtni o’zida sodir bo’lmadi. Ishlab chiqaruvchi xo’jdalik deyilganda odamlarni tabiat in`omlariga qaram bo’lib qolmay, balki iste`mol uchun max-sulotlarni o’zlari etishtirishlarini ya`ni, yovvoyi hayvon-larni xonakilashtirishni, yovvoyi o’simliklarni madaniy-lashtirib, o’zlari ekishlarini tushunmoqkerak. Agar ona aj-dodlarimiz million yillar davomida termachilik bilan shuғullanib ularni barcha xususiyatlarini o’rganib dehqon-chilikka asos solgan bo’lsalar, o’q va yoyni paydo bo’lishi bi-lan ota ajdodlarimiz yovvoyi hayvonlarni xonakilashtirish-ga asos soldilar. O’q va yoy tufayli bitta ovchini o’zi ovga chiqish imkoniga ega bo’ldi. U tez yurar tulki, arhar, kiyik kabi hayvonlarni ov qila olish imkoniga ega bo’ldi. Ba`zida ov baroridan kelib, bitta emas ikkita xatto uchta hayvonni ov qilish mumkin bo’lgan. Shular orasida yaralan-gan xolda tirik qo’lga tushgan o’ljalarni xonakilashtirib, boqish imkoniga ham ega bo’lgan. Natijada chorvachilik vu-judga kelgan. Shunday qilib, iste`mol uchun zaxiralar vu-judga keldi. Demak ajdodlarimiz o’zlashtiruvchi xo’jalik-dan ishlab chiqaruvchi xo’jalikka o’ta boshlaganlar. Arxeolo gik izlanishlar Old Osiyo xududidagi mezolit yodgorliklari birinchilar qatorida o’zlashtiruvchi xo’jalikdan ishlab chiq-aruvchi xo’jaliklarga o’tganliklarini ko’rsatadi. Ammo ularni hammasida bir vaqtda sodir bo’lmagan bir xillarida avval dehqonchilikka o’tilgan bo’lsa, boshqalarida avval chorvachilik paydo bo’lgan.
Shuni alohida aytish joizki nafaqat bizni Markaziy Osiyoda balki, sobiq Ittifoqni biron joyida dehqonchilik belgilarini ko’rsatuvchi mezolitga oid yodgorlik topilma-gan. Ammo
Do'stlaringiz bilan baham: |
