Markaziy Osiyo xududidagi mezolit davri. Mezolit yunon so’zidan olingan bo’lib, «mezos» o’rta, «litos»

Қuyi Tagilda mehnat kurollarini yasash bilan shuғullanuvchi us-taxona ochilgan. Ural mezolitining o’ziga xos xususiyatlari-dan biri mezolit yodgorliklaridan ovchilarni vaqtli yashash joylarini oz miqdordagi mehnat qurollari bilan birga to-pilishidir. Қrimda mezolitga oid bir necha unlab yodgorlik-lar topilgan. Ularning aksariyat ғorlarda joylashagn bo’lib, ular orasida ko’p qatlamlilari ham bor. Қrimdagi mezolit yodgorliklari ichida Shayton-Koba qarorgoxi o’ziga xosligi bilan boshqalaridan ajralkb turadi. Harakterlisi shundaki bu ғorni kiraverishida shamol va yoғingarchiliklar-dan saqlanish uchun yoғoch va toshlardan sun`iy to’siq xosil qilingan. Ғorning markazida toshdan qurilgan o’choq bo’lgan. Ovchilik ularni xujaligini asosini tashkil qilgan. Ov asosan yovvoyi cho’chqa va buғularga qilingan. Termachilikdan keng ravishda foydalanilgan. Baliqchilik juda sust bo’lgan. Sababi suv xavzalari qarorgoxdan ancha uzoq masofada joy-lashgan. Moldaviya xududidagi yodgorliklar asosan mezolitni oxirlariga to’ғri kelib, ulardan biri Soroki qarorgoxini yoshi radiokarbon yordamida 5,5 ming yil bilan belgilangan. Bu yodgorlikni xususiyati shundan iboratki bu erda hayvon-lar xonakilashtirilgan. Bular orasida yirik shoxli hay-vonlar ham bor.

Volga-Oks daryolarini oraliғida Belorusiya, Litva va bularga yaqin zonalarda janubga xos bo’lgan geometrik shak-larga ega bo’lgan mikrolitlar umuman yo’q. Bu joylardagi mehnat qurollarining barchasi butun plastinkalardan yasal-gan. estoniyadagi Kund madaniyatiga oid mezolit yodgorlik-larini xronologiyasi ham UN-1U ming yillik bilan belgi-lanadi. Kunda yodgorligini o’zi ko’l yoqasiga joylashagan bo’lib, bu erda vaqti-vaqti bilan yashaganlar. Bu erdagi to-pilgan ov qurollarining aksariyati baliqchilik bilan boғliq bo’lgan. Latviya xududidan ham mezolit davriga oid 150 dan ortiq qabrlar topilgan va o’rganilgan. Bu kabi qabrlar va yodgorliklar nisbatan shimolda joylashgan hamd-o’ustlik mamlakatlarni xududlarida ham ko’plab topilgan. Ammo ularni xronologiyasi UP-1U mingdan oshmaydi. Agar bu shimoliy rayonlardagi yodgorliklar bilan bizni Marka-ziy Osiyodagi yodgorliklarni qiyoslab o’rgansak, bizdagi me-zolit yodgorliklari ularga nisbatan 1,5 barobar qadimiy bo’lganliklarini guvoxi bo’lamiz.

Bizning Markaziy Osiyo xududidagi mezolit davri yod-gorliklarini ko’p jixatlari ayniqsa tosh industriyasi yaqin sharq mezolitga o’xshab ketadi. Shuning uchun ham O’rta Osiyo arxeologiyasi uchun tosh asri buyicha juda ulkan ishlarni qilgan zabardast olim, akademik A. P. Okladnikov daliliy ashyolariga suyangan xolda o’zini fikrlarini quyidagicha bayon qiladi: »Xali yuqori paleslit davrida Evropada