Dunganlar
orasida
eng
k o ‘p
tarqalgan
kasb-hunarlar:
savdogarchilik, aravakashlik va yuk tashuvchilik boMib, ular Bishkek,
To‘qmoq, Vemiy (Olm aota), Toshkent
va Prejevalsk orasida qatnab,
o ‘simIik yogM, un, bug ‘doy va guruch bilan savdo qilganlar.
Shaharlarda yashayotgan dunganlam ing aksariyati oshxona va
karvonsaroylariga joylashib olgan edi. Ba'zilari dungan taomlari bilan
savdo qilar, holva (tunjin) pishirish, shuningdek, chigachilik (dinva)
bilan shug‘ullanar edi.
IV—V asrlardagi o ‘zaro urushlar davrida Xitoyning deyarli barcha
shaharlari talangan va yondirilgan. Qadim iypoytaxt shaharlar boMgan
Chan'an va Loyan xarobazorga aylantirilgan. Xitoy janubidagi shahar
hayoti qishloqnikidan farq qilmagan.
VI
asrga kelibgina shahar hayoti va shaharsozlik qayta tiklandi.
Shaharlar chegara qasrlari, savdo va
hunarmandchilik markazlari
sifatida xom-ashyo mavjud boMgan joylar, daryo bo‘ylari hamda
dengiz qirg‘oqlarida vujudga keldi.
0 ‘rta asr dunyosining yirik shahri hisoblangan Ghan'an rejali
qurilganligi bilan ajralib turgan. Shahaming sharqiy qismida imperator
saroyi va boy xonadonlar joylashgan. VIII asr boshlarida shaharda
daosizm, buddizm, nestorian, zardushtiylik, mazdakiylik va moniylik
ibodatxonalari hamda bir nechta bozorlar boMgan.
XII asr boshlarida Buyuk kanal bo‘yida Xanchjou
shahri qurilgan
boMsa, shimolda esa Kayfin shahri vujudga kelgan. Chendu, Chengjou
va Suchjoular yirik savdo va hunarmandchilik markazlariga aylandi.
Guanchjou, Syuanjou va Uchan kabi port shaharlar kengaytirildi.
Shaharlar harbiy-mudofaa, ma'muriy, iqtisodiy va madaniy
funksiyalam i bajargan. Yuqori darajadagi amaldorlardan tashqari,
fuqarolam ing kechasi ko‘chalarda yurishi tai'qiqlangan. Shahar devori
va to ‘siqlardan oshib o ‘tganligi uchun 70 darra urish usuli joriy
etilgan. Ilk o ‘rta asrlar qonunlarida shaharliklar uchun alohida
normalar mavjud boMmagan.
Suy va Tan imperiyalari davrida tog‘ sanoati
hamda metall eritish
sanoati paydo boMgan. Szyansida sopol va chinni, Yanchjouda esa
kemasozlik markazlari shakllangan. Chendu shoyilari Buyuk ipak
yoMi orqali dunyoga tarqalgan.
Hunarmand buyurtmaga qarab ishlab, ortiqchasini bozor a
sotgan. Monastirlar huzurida ham ustaxonalar bo lgan. Bir so a
hunarmandlari bitta ko‘cha yoki mahallada yashagan.
V I
asr a sav о
205
va hunarm andchilik birlashm alari tarkib topgan —
tuan va xan
(Yevropada sex, XI—XII asrlar), ba'zi xanlarga 400 tagacha oila
kirgan. Xanni oqsoqollar boshqargan va ular shogirdlam i olib, ish
vaqtini belgilagan ham da kasb sirini saqlagan.
VII-V1II asrlarda davlat hunarm andchiligi ham ancha taraqqiy
etgan. Konlar, ustaxonalar va m alaka talab qiladigan hunarlar merosiy
b o ‘lgan. K atta shaharlardagi bozorlar am aldorlar nazoratida boMib,
kun botishi bilan berkitilgan. D o‘kon va ustaxonalar joylashgan yer va
sotilayotgan choy uchun alohida soliq solingan, (te-yashil barg)
kontrabanda choy ini sotgan savdogar uch m arta qo ‘lga tushsa, qatl
qilingan.
Xitoy m anbalarida Yanszi daryosidan janubda yashagan k o‘p
sonli Yue qabilasi ham tilga olingan. Ushbu qabilalam ing ko ‘pchiligi
asosan, tay, shuningdek, indonezlar,
vetnam lar va m onkxm er
xalqlarining ajdodlari hisoblangan. X itoyning o ‘ziga xos m entaliteti,
an'analari, urf-odatlari, axloq normalari, milliy g ‘oyasi va madaniyati
mavjud. Asosan, qishloq xo‘jaligida sholi, paxta va choy yetishtirish,
pillachilik ham da bog‘dorchilik bilan shug‘ullanadi. Xitoy chinnisi
dunyoga jud a ham mashhur buyum hisoblanadi.
Markaziy Osiyo yahudiylari qadim dan boshqa millatlarga deyarli
qo‘shilmay, o ‘zlari alohida xo ‘jalik yuritib kelgan.
U lam ing hattoki,
o ‘z yerlari ham bo ‘lmagan. Mahalliy hukm dorlar va Rossiya
imperiyasi rahbarlari yahudiylarga yer bermagan. Shu sababdan, turli
hunar va savdo-sotiq, qisman to‘quvchilik bilan shug‘ullangan. Ular
orasida oz bo ‘lsa-da, o ‘z zargarlari, mashindo‘z (tikuvchi), telpakdo‘z,
sartarosh (m o‘ysargir) va kir yuvuvchi (jom asho‘y)lari b o‘lgan.
Yahudiylar orasida eng ko‘p tarqalgan kasb — bo ‘yoqchilik bo ‘lib,
ulami “kabudgar” deb ataganlar (ko‘k indigo — nil b o ‘yoq bilan
bo4yovchilar “kabudgari” deb atalgan).
Olimlar loMilami uchta etnologik guruhga bo‘ladi: 1) asosan,
kolchmanchilik qilib, xayr-sadaqa yig‘ib, kun ko‘radigan, folbinlik,
tabiblik hamda zargarlik bilan shug‘ullanuvchi lo‘lilar; 2) tovoqtarosh,
ular yarmi o ‘troq hayot kechiradi, asosan, yog‘ochga
ishlov berish
bilan shug‘ullanadi, xususan, yog‘ochdan beshik, tovoq, qoshiq va
cho‘mich yasaydilar. Qadimda ular tomonidan tayyorlangan yog‘och
tovoqlariga ehtiyoj katta bo‘lgan, shu sababli ulami
Do'stlaringiz bilan baham: