Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 378
ёзади. Унинг фикрича, Туркия ўзига яқин минтақада, ҳусусан Яқин ва Ўрта Шарқ, 
Шимолий Африка, Марказий Осиё ва Кавказдаги ташқи сиёсий мафкурасини 
экспансионистик, ревизионистик, эгилувчан ва прагматик таснифлаш мумкин. Бу 
ташқи сиёсий мафкурани амалда илгари сурилишида “юмшоқ куч” 
инструментлари олдинги планга чиқади, - дейилади адабиётда. 
Лекин ҳамма адабиётларда минтақада диний омилни ўсишида Туркия 
таъсирини асосий ўринга қўймайди. Масалан, таҳлилчи Поляков К.И. [2014] 
Марказий Осиёга ислом радикализмини кириб келиши ва унинг хавф даражасини 
ошишида минтақа давлатларида ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий ислоҳотларни етарли 
олиб борилмаганлигида, эски раҳбар кадрларнинг нотўғри сиёсатидан деб билади. Бу 
каби муаммоларда Туркиянинг ролини инкор этмаган холда, муаллиф минтақа 
давлатлари фуқаролари орасида ҳам диний омил кучли бўлганлигига эътиборни 
қаратади. 
Ҳозирги кунда Туркиянинг ички ва ташқи сиёсатига таъсир кўрсатаётган 
секуляризация-десекуляризация жараёнларига P.Shlykov [2019] берган хулосасида, 
Отатуркнинг камолизм, лаиклик тамойиллари хокимият тепасига келган Р.Т.Эрдоған 
томонидан фаол қўлланилаётган ислом популизмига ўз ўрнини бўшатиб бермоқда. Бу 
феномен Туркияда ижтимоий-сиёсий, иқтисодиёт ва банк-молия тизими, маданий ҳаёт, 
таълим соҳасида, медия саноатида яққол кузатилмоқда. Юқоридаги жараёнлар ўз-
ўзидан Туркиянинг Марказий Осиёдаги ташқи сиёсатини ҳам аксини кўриш 
мумкинлигига муаллиф ўз диққатини қаратган. 
Ҳусусан, Туркияни Марказий Осиёга мафкуравий таъсирига негативликдан 
ўзини четда ушлаб турган қарашлар ҳам мавжуд. Таҳлилчи Umarov А. [2019] фикрича, 
Марказий Осиёда диний радикализмнинг ошишида Туркия катта рол ўйнамаган. 
Диний радикализмда айбланган ўша нурчилар оқимига тегишли таълим масканлари 
прозелитизм асосида ўз мафкурасини ёйишга ҳаракат қилган ва улар томонидан 
минтақада бирон бир террорчилик ҳуружи амалга оширилмаган, - деб муаллиф эслатиб 
ўтади. 
Сўнги йилларда Марказий Осиё давлатлари фуқароларини диний радикал 
гуруҳлар сафини тўлдиришида Туркиянинг Яқин Шарқ минтақасидаги масалаларда 
фаол иштироки ҳам маълум бир маънода етарлича рол ўйнаётганлиги, шунингдек, 
унинг Туркий Кенгашда минтақа давлатларини фаоллигини оширишдаги 
ташаббускорлиги, савдо-иқтисодий ҳамкорлик ва мудофаа ва хавфизлик 
масалаларидаги муносабатлар нашр қилинган адабиётларда асосий ўрин 
берилганлигига гувоҳ бўлиш мумкин.