Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 377
Таҳлилчи Рустамов И.И. [2018] фикрича, Марказий Осиёда аксар геосиёсий 
акторларни Хитойнинг иқтисодий гегемониясига қарши рақобатлашиши қийин бўлса-
да, бу вазиятда Туркия ва Россия ҳамкорликда кучлар мувозанатини ушлаб туриши 
мумкин. Буни “Бир макон ва бир йўл” доирасида қисман Эронни ҳам жалб қилиш 
билан амалга ошириш мумкин бўлади. Муаллиф фикрича, Хитойнинг Европага олиб 
борувчи йўллари айнан юқоридаги давлатлар ҳудудидан ўтади. 
Бир вақтлар Туркманистон давлат раҳбари Бердимуҳаммедов “икки давлат – 
бир миллат” дея, Туркия ва Туркманистон муносабатларига нисбат берган эди. Ана 
шу муносабатларни таҳлил қилган тадқиқотчи Н.Худайбердиева [2019] Туркиянинг 
Марказий Осиёда асосий қизиқиши бўлган энерго-ресурс лойиҳаларида иштирокини 
таҳлил қилган. Унинг фикрича, Туркия Россиянинг Туркманистондаги нефт-газ 
монополиясини камайтиришда катта рол ўйнашга ҳаракат қилмоқда. Лекин ҳали 
ТАПИ ва ТАНАП лойихалари ишга тушиши яқин орада юз бермаслиги ҳисобга 
оладиган бўлсак, туркман газини Хитой, Яқин Шарқ давлатларидан ташқари барибир 
Россия ва Эронга сотишига тўғри келади. Бу борада ҳозирча Туркманистон ён беришга 
мажбур бўлади. Шунингдек, мудофаа ва хавфсизлик масалаларида Туркманистон 
Туркияга эмас, Россияга таянишга мажбур, - дейди муаллиф.
Тадқиқотчи Плотников Д.С. [2020] эса, Туркиянинг Марказий Осиёда сиёсий ва 
иқтисодий фаоллиги маданий-гуманитар лойиҳаларнинг амалга оширилиши билан 
кечаётганлигин келтириб ўтади. Бундан кўринадики, бу икки соҳа билан тандемда иш 
олиб бориш Туркияга қулайроқ эканлиги ойдинлашмоқда. 
Туркия билан минтақа давлатларини савдо-иқтисодий ҳамкорлиги тарихига 
қарайдиган бўлсак, кириб келган инвестициялар билан диний, пантуркизм ва маълум 
бир мафкуравий қарашлар ҳам кириб келганлигини асосий хавф-хатар бўлганлигини 
ўткан давр адабиётларида кўп бора таъкидлаб ўтилган. 
Марказий Осиёда Туркиянинг диний радикализм хавфи ва мафкуравий таъсири
борасида билдирилган муносабатлар сўнги йиллар декадасида чиқган таҳлилий 
адабиётларда муаммонинг ечими ва ўткан йиллар бўйича берилган хулосалари билан 
ажралиб туради. Янги аср бошидан буён Марказий Осиё давлатлари диний радикализм 
ва экстремизм, терроризм, ақидапарастлик масалалари борасида якдил бир тизимни 
шаклланмаганлигини кўриш мумкин. Айнан 1990 ва 2000 йиллар бошида Туркиянинг 
Марказий Осиёда олиб борган маданий-гуманитар сиёсатида дин омилини 
фаоллашганлигини кўриш мумкин, - дейди С.Б.Дружиловский [2010]. Унинг 
фикрича, дастлабки йилларда Туркия ташқи сиёсий фаолияти билан Марказий 
Осиёда Эрон шиа мафкураси ғоялари ва Яқин Шарқнинг ваҳҳобийлик оқимини 
тарқалишига қарши курашган ва ўз таъсирини турли маданий-гуманитар 
фаолияти билан ўтказишга ҳаракат қилган. 
Юқоридаги сўзларнинг мантиқий давоми сифатида тадқиқотчи Аватков 
В.А. [2013] Туркия ташқи сиёсий мафкураси ҳали тўла шаклланмаганлигини 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2