Амортизация сумаси
|
қолдик суммаси
|
1000000
|
20
|
180000
|
820000
|
1000000
|
20
|
180000
|
640000
|
1000000
|
20
|
180000
|
460000
|
1000000
|
20
|
180000
|
280000
|
1000000
|
20
|
180000
|
100000
|
64-жадвал
Комулятив усулда амортизация хисоблаш тартиби
Асосий воситалар киймати
|
Амортизация улуши
|
Амортизация суммаси
|
Қолдик суммаси
|
1000000
|
5/15
|
300000
|
700000
|
1000000
|
4/15
|
240000
|
460000
|
1000000
|
3/15
|
180000
|
280000
|
1000000
|
2/15
|
120000
|
160000
|
1000000
|
1/15
|
60000
|
100000
|
1+2+3+4+5=15йил Амортизация суммасини аниклашда жами йиғилган кўрсаткич биринчи йили 15 дан 5 кисми, иккинчи йили 15 дан 4 кисми олинади ва хакозо.
65-жадвал
Қолдик усулда амортизация хисоблаш тартиби
Асосий воситалар киймати
|
Амортизация улуши %
|
Амортизация суммаси
|
Қолдик суммаси
|
1000000
|
20
|
180000
|
820000
|
1000000
|
20
|
240000
|
460000
|
1000000
|
20
|
180000
|
280000
|
1000000
|
20
|
120000
|
160000
|
1000000
|
20
|
60000
|
100000
|
Бу усулда амортизация хисобланганда иккинчи йилдан кейин харажат сифатида кўшиладиган эскириш суммаси камайиб боради, демак, соф молиявий натижа асосий воситаларнинг энг охирги муддатларида кўпайиши юз беради.
66-жадвал
Икки карра оширилган усулда амортизация хисоблаш усули
Асосий воситалар киймати
|
Амортизация улуши %
|
Амортизация суммаси
|
Қолдик суммаси
|
1000000
|
20*2
|
360000
|
540000
|
1000000
|
20*2
|
216000
|
324000
|
1000000
|
20*2
|
129600
|
194400
|
1000000
|
20*2
|
77760
|
116640
|
1000000
|
20*2
|
*
|
116640
|
Хозирда Ўзбекистон Республикаси миллий хисоб тизимида амортизация хисоблашнинг асосан иккита усулидан фойдаланилмокда.
-Тенг улушларда амортизациялашнинг катъий нормаларида эскириш хисоблаш;
-Тезлаштирилган, амортизациялашнинг каътий нормаларини икки марта оширилган холатида эскириш хисоблаш усули;
Амортизациянинг у ёки бу усулининг кўлланиши албатта асосий воситаларнинг техник холатига таъсир этади.
Жумладан, тезлаштирилган усулда амортизация нормаларига ўтиш асосий фондларни янги асосий фондлар билан алмаштиришнинг молиявий таминоти ва уларнинг манавий эскиришдан сакланиш имконини берибгина қолмай, балки махсулот ишлаб чикариш хажмини ошириш, ишлаб чикариш самарадорлигини ўстириш имконини хам беради.
Таянч сўзлар
Тезлаштирилган амортизация, амортизация улуши, амортизация нормаси, амортизация суммаси
Такрорлаш учун саволлар
Амартизация ажратмаси деганда нимани тушунасиз?
Амортизация ажратмаларни топиш усулларни келтиринг.
Хозирги кунда қайси усуллар билан амортизация ажратмалари ажратилади, яъни қандай усуллардан фойдаланилади.
Усуларни афзаллик ва камчилигини айтинг.
Амортизация ҳисоблашда энг қулай усулни келтиринг
Фойдаланилаган адабиётлар:
1. Вахобов А.В., Ибрагимов А.Т. «Молиявий ва бошқарув Таҳлили» Фарстлик. Т.: “Шарқ” 2005й.
2. Пардаев М.Қ. “Молиявий Таҳлил”
3.Ергашев Е. “Иқтисодий ва молиявий Таҳлил” Т.; “Молия” 2000й.
4.Абдуллаев А. Ва бошқалар “Иқтисодий Таҳлил” 100 савол ва жавоб
Т.; “Мехнат” 2001й
Интернет маълумотлари
http:// www. accounting. rut gars. edu
http:// www. accounting web. com/
http:// www. buhgalteria. com. ua
http:// www. 1c. ru
http:// www. gaap. Ru
Мавзу: Асосий фондларининг янгиланиш динамикаси ва меҳнатнинг фонд билан қуролланиши таҳлили
Режа:
1.Асосий воситаларнинг янгиланиш ва чикиб кетиш коэффициентлари
2.Корхоналарда асосий воситаларнинг харакат кўрсаткичлари таҳлили
3.Корхоналарда асосий воситалар билан таъминланганлиги ва қуронланганлигининг таҳлили
Асосий воситаларнинг холат кўрсаткичлари уларнинг харакат кўрсаткичларини ўрганиш асосида тулдирилади.
Асосий воситаларнинг харакат кўрсаткичларига уларнинг янгиланиши ва чикиб кетиш коэффицентлари киритилади. Асосий воситларнинг янгиланиш коэффиценти жорий даврда янгидан киритилган асосий воситалар кийматини асосий воситаларнинг йил охирига бўлган кийматига бўлиш оркали топилади. Асосий воситаларнинг чикиб кетиш коэффициенти жорий даврда чикиб кетган асосий воситалар кийматини уларнинг йил бошига бўлган кийматига бўлиш асосида аникланади. Яъни ушбу коэффициентларни аниклашни куйидаги формулалар орқали хам ифодалашимиз мумкин:
Асосий воситаларнинг янгиланиш коэффициентини қуйидагича аниқланади:
Ишлаб чиқаришга янгидан қабул қилинган
асосий воситалар қиймати
---------------------------------------------------- ;
Асосий воситаларнинг йил охиридаги
бошланғич қиймати
Асосий воситаларнинг чиқиб кетиш коэффициенти эса куйидаги тартибда аникланади:
Жорий даврда чиқиб кетган асосий воситалар қиймати
-------------------------------------------------------------
Асосий воситаларнинг йил бошига бўлган қиймати
Бу таркиблашни асосий воситаларнинг жами катори ва хар битта таркиби бўйича бериб утиш мумкин. Таҳлил жараёнларида асосий воситаларнинг янгиланиш ва ишлаб чикаришдан чикариш сабабларига хам эътибор берилади. Бунда корхонанинг асосий воситаларини янгилаш манбалари бўлиб:
• капитал куйилмалар ва инвестициялар;
• хусусий капиталнинг ўсиши;
• узок муддатли кредитлар ва карзлар;
• максадли молиялаш ва субсидиялар;
• текинга олинган асосий воситалар;
• грантлар ва бошка манбалар хисобланади.
Асосий воситаларни ишлаб чиқаришдан чиқариш сабабларига куйидагиларни киритишимиз мумкин:
• асосий воситаларнинг маънавий эскириши;
• асосий воситаларнинг жисмоний эскириши ва фойдаланиш учун яроксиз холатга келиши;
• асосий воситаларнинг ортикчалилиги;
• асосий воситаларни сотиш;
• ўғирликлар, йукотишлар ва бошка чикимлар.
67-жадвал
«АВС” акционерлик жамиятида асосий воситаларнинг ҳаракат кўрсаткичлари таҳлили (қолдиқ қийматида)
Асосий воситалар
|
Асосий воситалар йил бошига қолди¨и
|
Янгидан қабул қилинган асосий воситалар
|
Чиқим қилинган
асосий воситалар
|
Асосий воситалар йил охирига қолди¨и
|
Янгиланиш коэфф.
|
Чиқиб кетиш коэфф.
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Ўтган йил
|
76875
|
8469
|
4362
|
80982
|
0,105
|
0,054
|
Хисобот йили
|
80982
|
27918
|
13133
|
91253
|
0,306
|
0,144
|
Фарқи (+,-)
|
+4107
|
+19449
|
+8771
|
+10271
|
+0,201
|
+0,090
|
Биз таҳлил қилаётган “АВС” акционерлик жамиятида асосий воситаларни ҳаракат кўрсаткичларининг ўзгаришини таҳлили шуни кўрсатадики, жорий даврда асосий воситаларнинг янгиланиш даражаси олдинги йилга нисбатан 0,201 коэффициентга ўсган. ҳисобдан чиқарилган асосий воситаларнинг ўтган йилга нисбатан ўзгариши эса +0,090 коэффициентга ортган. Умуман олганда корхонадаги асосий воситаларнинг янгиланиш даражасини ўтган йилга нисбатан яхшиланганлигини ижобий баҳоламоқ лозим бўлади. Демак, корхона маъмурияти эскирган асосий воситаларини янгилаш бўйича амалий чоралар кўраётганлигидан далолатдир. Аммо, бундай суръатдаги янгиланиш даражаси бугунги кун талабига мос келмайди. Чунки, фан-техника тараққиёти ривожланиб бораётган бугунги кунда корхона асосий воситаларининг тўлиқ бир марта янгиланиш даври 3-4 йилдан ортиб кетмаслиги лозим бўлади. Бундай натижаларга эришиш учун эса корхона ўз асосий воситаларининг 20-25 фоизини ҳар йили янгилаб бориши лозим бўлади.
Бугунги кунда корхоналардаги асосий воситаларнинг техник ҳолати ва ҳаракат кўрсаткичларини таҳлил қилиб бориш билан бир қаторда, корхонанинг асосий воситалар билан таъминланганлиги даражасини ҳамда ходимларнинг асосий воситалар билан қуролланганлиги даражасини ҳам таҳлил қилиб бориш мақсадга мувофиқдир. Корхона (фирма)нинг асосий воситалар билан таъминланганлик ёки қуролланганлик даражаси деб ишлаб чиқаришнинг меъёр даражасида меҳнат воситалари билан таъминланганлигига айтилади.
Аввало, корхона (фирма)нинг меҳнат воситалари билан таъминланганлигида қуйидаги жиҳатларини фарқлаш лозим:
ўзига тегишли бўлган меҳнат воситалари билан таъминланганлиги;
ижарага олинган меҳнат воситалари ҳисобига таъминланганлиги.
Демак, корхона ҳар иккала ҳолатда ҳам асосий воситалар билан таъминланганликнинг меъёр кўрсаткичларига эга бўлиши мумкин.
Асосий воситалар билан таъминланганлик таҳлилида корхона (фирма) да асосий воситаларнинг режага ва ўтган йилларга нисбатан мутлоқ ва нисбий ўзгаришларига баҳо берилади.
Асосий воситалар билан қуролланганлик кўрсаткичлари сифатида битта ишчига тўЁри келадиган меҳнат воситалари, бир иш ўрнига тўғри келадиган асосий воситалар билан қуролланганлик даражаси аниқланади. Асосий воситалар билан қуролланганлик даражаси уларнинг самарадорлик кўрсаткичларини ўрганиш асосида тўлдирилади. Яъни, корхона фаолиятига фақат миқдор кўрсаткичлар орқалигина эмас балки сифат кўрсаткичларини ҳам ўрганиш асосида баҳо берилади.
68-жадвал
“АВС” акционерлик жамиятининг асосий воситалар билан таъминланганлиги ва қуролланганлигининг таҳлили
Кўрсаткичлар
|
Ўтган йил
|
Хисобот йили
|
Фарқи (+,-)
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Асосий воситаларнинг ўртача йиллик қиймати, минг сўмда
|
162387
|
173161
|
+10774
|
Саноат ишлаб чиқариш ходимлари сони, киши
|
838
|
814
|
-24
|
Бир ходимга тўЁри келадиган асосий воситаларнинг ўртача йиллик қиймати, сўм
|
193779
|
212728
|
+18949
|
Маълумотлардан кўринадики, биз таҳлил қилаётган “АВС” акционерлик жамиятида саноат ишлаб чиқариш ходимларининг асосий воситалар билан қуролланиш даражаси ўтган йилга нисбатан 18949 сўмга ўсган. Бу ўсиш иккита омил ҳисобига тўғри келган. Биринчи омил бу ишчилар сонининг ўзгариши ҳисобига бўлиб {(173161/838)-(162387/838)} 12857 сўмни, ҳамда иккинчи омил асосий воситаларнинг ўртача йиллик қийматининг ўзгариши ҳисобига {(173161/814)-(173161/838)} 6092 сўмни ташкил этган. Бундан кўринадики, корхонада ходимларнинг асосий воситалар билан қуролланиш даражаси ўтган йилга нисбатан 18949 сўмга ортган. Бундай натижаларни ижобий ҳолат сифатида баҳолаш мақсадга мувофиқдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |