Мавзу: Корхоналарнинг асосий воситалар билан таъминланганлигини таҳлил этишнинг аҳамияти, таҳлил вазифалари ва ахборот манбалари Режа Хўжалик юритувчи субъектларнинг асосий воситалар билан таъминланганлигини таҳлил этишнинг ахамияти
Асосий воситалар билан таъминланганлик таҳлилининг вазифалари
Асосий воситалар билан таъминланганлик таҳлилининг ахборот манбалари
Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида хар бир хужалик юритувчи субъект бирор-бир махсулот (иш, хизмат)лар ишлаб чикаришни ташкил килиши учун асосан турт хил ресурс мужассам бўлмоғи лозим бўлади. Бундай ресурслар таркибига:
Моддий ресурслар;
Молиявий ресурслар;
Мехнат ресурслари;
Тадбиркорлик ресурси.
Мазкур ресурслар таркибида бугунги кунда энг асосийларидан бири бу моддий ресурслар бўлиб, уларнинг таркибида хам мухимларидан бири асосий воситалар хисобланади. Чунки, кейинги йилларда асосий воситаларнинг бахосини мунтазам ошиб бориши ва уларга килинадиган харажатлар махсулот таннархининг асосини ташкил килаётганлиги хам ушбу воситаларни Таҳлил килиб боришни такозо этмокда.
Асосий фондлар (воситалар) ишлаб чикаришнинг мухим омили сифатида каралиб, улар воситасида бевосита мехнат предметлари ва мехнат кучлари бирикувида махсулотлар ишлаб чикарилади, ишлар бажарилади ва хизматлар кўрсатилади.
Асосий фондлар деб ишлаб чикариш циклида бир неча бор катнашиб ўзининг кийматини яратилаётган махсулотларга кисман-кисман ўтказувчи хамда жисмоний шаклини саклаб колувчи мехнат воситаларига айтилади. Асосий фондлар ёки воситаларни таркиблашда жахон ва республика хисоб белгиловига мувофик куйидаги иккита жихат мезон сифатида олинган. Биринчиси, уларнинг киймат ифодаси, иккинчиси – хизмат муддати. Ассосий воситаларнинг киймат ифодаси унинг кам бахоли ва тез эскирувчи буюмлардан фаркланиш чегарасини характерлайди. Бу ифода Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 2000 йил даги карори билан иш хаки минимумининг 50 баробарида килиб белгиланган. Асосий воситаларнинг хизмат муддати уларнинг бир йилдан ортик муддат хизмат этишини характерлайди. Хизмат муддати бир йилдан ортик бўлган, лекин киймат жихатдан катъий чегарадан ошмайдиган кийматликлар, шунингдек, кийматликлар, хўжалик инвентарларининг айрим турлари асосий воситалар каторига киритилмайди. Бу катор бевосита кам бахоли ва тез эскирувчи буюмлари таркибида хисобга олинади. Асосий воситалар Таҳлилида корхонанинг асосий воситалар билан куролланиш даражасига, уларнинг техник холати ва харакат кўрсаткичларига, самарадорлик кўрсаткичларига, динамикаси ва холатига бахо берилади. Асосий воситалар билан таъминланиш дейилганда корхонанинг бизнес режасига ёки утган йилларга нисбатан асосий фондлар билан куролланиши даражаси тушунилади. Шунингдек, асосий воситаларнинг таркиби бўйича, тури бўйича ўзгаришларига бахо берилади. Таҳлил этишда асосий воситаларнинг холат ва харакат кўрсаткичларига мухим эътибор қаратилади. Бу оркали бевосита асосий воситаларнинг эскириш даражаси, яроклилик даражаси, кирими ва чикими кўрсаткичларига бахо берилади. Асосий воситаларнинг унумини ўрганиш асосида махсулот ишлаб чикаришда уларнинг самарадорлик кўрсаткичларига бахо берилади. Асосий воситаларнинг самарадорлик кўрсаткичларини омилли Таҳлил асосида махсулот ишлаб чикариш хажмини ёки фондлар самарасини ошириш юзасидан ички имкониятларнинг мавжудлиги ўрганилади ва Таҳлил якунида корхонада асосий фондлардан фойдаланишга ва уларнинг самарадорлигини ошириш юзасидан мухим иктисодий йўналишлар белгиланади. Корхонанинг асосий воситалари, уларнинг холати, харакати ва самарасига иктисодий ташхис берилади. Бозор иктисодиғти шароитида хўжалик юритувчи субъектларнинг асосий воситалар билан таъминланганлигини ўрганишда молиявий Таҳлилнинг энг асосий вазифалари бўлиб куйидагилар хисобланади:
хўжалик субъектларининг асосий воситалар билан етарли даражада таъминланганлик холатига бахо бериш;
асосий воситаларнинг таркиби, тузилиши ва динамик ўзгаришларига бахо бериш;
корхонанинг асосий воситалар билан таъминланганлик холатини яхшилаш бўйича мавжуд имкониятларни аниклаш ва уларга бахо бериш;