Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

Odamlarning vaqtinchalik nimanidir afzal ko‘rishi (nimagadir 
ustuvorlik berishi).
Daromadlilik stavkalari darajasiga ta’sir qiluvchi keyingi omil 
inson psixologiya
64
sidir. Odamlar, odatda hayotning hamma ne’matlaridan ertaga 
emas, aynan bugun foydalanishni afzal ko‘radilar. Iqtisodchilar ko‘pincha 
mablag‘larni kiritish mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish vositalari bo‘lmagan 
taqdirda ham foiz stavkasi ijobiy bo‘ladi, shuningdek, odamlarning pul berish va 
qarz olishlari uchun yagona sabab ularning umri davomida xohish-istaklarining 
doimo o‘zgarib turishidir, degan taxmindan kelib chiqib ish ko‘radilar. Umuman 
olganda, odamlar tovar va xizmatlarni ertaga qoldirmasdan bugun iste’mol qilishni 
qanchalik ko‘p afzal ko‘rsa, iqtisodiyotda foiz stavkasi shuncha yuqori bo‘ladi.
Odamlar, odatda, hayotning hamma ne’matlaridan ertaga emas, bugun 
foydalanishni afzal ko‘rishlarining sabablaridan biri ular qachon o‘lishining 
noma’lumligidir. Inson hozir tirikligini biladi va u bugunning o‘zida imkoni 
boricha o‘zining barcha ehtiyojlarini qondirib, hayotning ne’matlaridan rohat 
olmoqchi. Kelajakka kelsak, doimo bu ishni keyin ham qila olishi bo‘yicha 
qandaydir darajada mavhumlik mavjud bo‘ladi. 
Riskni yoqtirmaslik (xush ko‘rmaslik, qabul qilmaslik, tan olmaslik). 
Yuqorida aytib o‘tganimizdek, tikilgan (joylashtirilgan, kiritilgan) kapitalning 
daromadlilik stavkasi doim risk bilan bog‘liq bo‘ladi. Shu munosabat bilan 
quyidagi savolning tug‘ilishi, tabiiy: bozor iqtisodiyoti sharoitida kafolatlangan 
foiz stavkasini olish imkoniyati bormi va uni nima belgilaydi? 
Bu savolning javobi quyidagicha: moliya tizimi riskdan holi aktivlarga pul 
tikishni istagan kishilarga ma’lum imkoniyatlar yaratib beradi. Buning uchun ular 
tikilgan (joylashtirilgan, kiritilgan) kapi-taldan kutilgan daromadning ma’lum 
qismidan voz kechishlari zarur. Riskdan uncha qo‘rqmaydigan kishilar
65
riskka 
toqati yo‘q kishilar
66
ga kafolatlangan foiz stavkasi olish imkoniyatini beradilar. 
Biroq, bu stavka risk darajasi yuqori bo‘lgan aktivlar bo‘yicha kutilgan o‘rtacha 
daromadlilik stavkasidan past bo‘ladi. Aholi orasida riskni tan olmaslik darajasi 
qanchalik yuqori bo‘lsa, risk uchun mukofot shunchalik yuqori va risksiz foiz 
stavkasi miqdori shuncha past bo‘ladi.