15 Ma’ruza Rangli metallar ishlab chiqarish

15 – Ma’ruza Rangli metallar ishlab chiqarish.
Reja:
15.1. Rudalardan rangdor metallar ishlab chiqarish.
15.2. Mis metallurgiyasi.
15.3. Mis rudalarini boyitish.

Qora metallar singari rangli metallar ham sanoatda konstruktsion material sifatida katta ahamiyatgi ega, ayniqsa elektro va radiotexnikada, samolyotsozliqda, asbobsozliqda va boshqa mashinasozlik tarmoqlarida eng ko’p ishlatiladigan rangli metallarga: mis, alyuminiy, magniy, nikel, qo’rg’oshin, qalay, rux xrom, volfram, titan va boshqalar. Ancha katta gruppani tashkil etgan rangli metallar turli-tuman xossalarga ega (elektr sanoati uchun-elektrni yaxshi o’tkazadigan metal zarur, samolyotsozlik sanoati uchun yengil va mustaxkam metal, ba’zi bir joyda issiqlikni yaxshi o’tkazadigan, kam yeyiladigan, zanglamaydigan, ishqalanishi kichik bo’lgan metallar zarur) Ana shu xossalariga ko’ra o’sib boryotgan sanoatimizni talabini qondirib turish kerak.

Fan va texnikani yangi tarmoqlari vujudga kelishi bilan sanoatda yangi tarmoqlar vujudga keldi, ya’ni atom texnikasi radiotexnika, televidenie, kasmotexnika va boshqalar. Bu tarmoqlar uchun yana ham yuqori xossalarga ega bo’lgan nodir metallarni ishlab chiqarishni ko’paytirish (titan, germaniy, reniy, grafniy, uran, nisbiy) ko’p qo’llanilmoqda.
Xalq xo’jaligini rivojlantirish rejasiga muvofiq rangli metallar ishlab chiqarish keng suratlar bilan ko’paytirish vazifalari quyilgan.
Texnikada va sanoatda eng ko’p ishlatiladigan konstruktsion rangli metallardan mis, alyuminiy, magniylar bo’lib, keyingi vaqtlarda titan, nikel ham ko’plab ishlatilmoqda.
SHuning uchun biz asosan mashinasozliqda ko’p ishlatiladigan rangli metallardan mis, alyuminiy, magniy va boshqa ba’zi bir rangli metallarni ishlab chiqarish bilan qisqacha tanishamiz.


Mis metallurgiyasi.
Mis qizil rangli cho’ziluvchan, qovushqoq metal bo’lib, erish temperaturasi 1083 ⁰ S, solishtirma og’irligi 8.93 g/sm³. Tabiatda mis rudalaridan olinib, ruda mis murakkab birikma holida bo’ladi. Ammo sof xolda ham uchrashi mumkin. Mis rudalari asosan ikki gruppaga bo’linadi:

1. 
   Sulfidli ruda, tarkibida asosan oltingurgut va temir bilan birikkan.
   
2. 
   Oksidli rudalar.
   

Mis rudalarini tarkibida odatda 0.5-3% gacha misi bo’lgan rudalardan sanoatda ishlatiladi. O’rta xisobda 2% mis bo’lgan rudalar ko’proq uchraydi. Agar rudada 3% dan ko’proq ruda bo’lsa, bunday ruda boy mis rudalari deb aytiladi.