Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

Ishlab chiqarish vositalaridan kutilayotgan samaradorlik. 
Inve-stor 
tomonidan kutilayotgan daromadlilik stavkasi miqdoriga ta’sir qiluvchi birinchi 
omil ishlab chiqarish vositalari samaradorligi (productivity of capital goods) 
hisoblanadi. Ma’lumki, boshqa narsalarni ishlab chiqarishda foydalaniladigan 
narsalar 
ishlab chiqarish vositalari 
hisoblanadi. Shaxtalar, yo‘llar, kanallar, 
to‘g‘onlar, elektrostansiyalar, zavodlar, mashinalar va tovar-moddiy zaxi-ralarni 
ishlab chiqarish vositalariga misol sifatida keltirishimiz mumkin. Kapitalning 
ushbu fizik (moddiy) aspekt
62
i (jihati)dan tashqari, “kapital” tushunchasiga 
unumdorlikni oshirishga yordam beruvchi
patentlar, shartnomalar, formulalar, 
firma nomlari, shuningdek ishlab chiqarish va ta’minot strukturasi kiradi. Bunday 
ushlab bo‘lmas narsalar (nomoddiy kapitallar) ko‘pincha ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruk-tor
63
lik ishlanmalari va reklamaga ketgan xarajatlar natijasi hisoblanadi. 
Bir yilda kapitaldan foydalanish samaradorligini kiritilgan kapi-talning 
daromadlilik stavkasi (rate of return on capital) deb nomlanuvchi foizli ko‘rsatkich 
sifatida ta’riflash mumkin. Aynan shu daromad fir-malar tomonidan chiqarilgan 
aksiya, obligatsiya va boshqa moliyaviy instru-ment (vosita)lar egalariga dividend 
va foizlar to‘lab berish manbai hisoblanadi. Ushbu hamma instrument (vosita)lar 
kapitaldan foydalanish orqali keladigan daromad qismiga talabni bildiradi. 
Qo‘yilgan kapi-talning kutilayotgan daromadlilik stavkasi investitsiya vaqti va 
joyiga, iqtisodiyotning holatiga, boshqa ishlab chiqarish omillarining, ya’ni tabiiy 
resurslar va ishchi kuchining yetarlilik darajasiga, ushbu kapitaldan foydalanib 
ishlab chiqarilishi mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlarning talab darajasiga 
bog‘liqdir. 
Qo‘yilgan (joylashtirilgan, kiritilgan) kapitalning kutilayotgan 
daromadlilik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, iqtisodiyotdagi foiz stavkalarining 
darajasi shunchalik baland bo‘ladi.