Мамлакатимиз раҳбари И

]Ухавзу юзасидаи таянч сўзлар: тадбиркорлик, тадбаркор
шахсидаги хислашлар, пул психологияси, пулга муносабатдаги жинс хусусиятлари.
„особие для сшрудников кадрових служб- Под реД. ЕА-Климова.
й^ Немов Р.С. Психология. В трех кн. Кн.1,2.- М., 1998
д. Управление персоналом.- Под ред. Т. Базарова.-М., 1999

машгулотларида муҳокама этиладаган
(^еминар саволлар.
Тадбиркорлик — шахснинг ўзига хос сифатларига боғлиқ
қобалияти эканлиги.
Тадбиркор шахсида куэатиладиган психологик хусуснятлар
^ақида.
Пул психологияси,
Геферат ашлари мавзулара.
1. Тадбиркорлик — шахсиинг ўзига хос сифатларига боғлиқ
қобвлияти эканлигя.
2- Тадбиркор шахсидағи психологик хусусаятлар зЕақида.
3. Пул психологяяси,
4. Пулга нисбатан муносабатларда шахс типларя ва жинс
хусусиятларининг намоён бўлипш.
6. Шахснинг пулга нисбатан мотявадияси турлари.
]У1авзу юзасадан адабиётлар рўйхата:
1. Карвмов И. А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. — Т.:
Ўзбекистон, 1999
2. Андреева Г.М. Социальвая психология. — М.: Феяикс, 1998
3. Вахрушев В. Принципи япояского уяравления — М.: ФОЗБ,
1992;
4. ЗайвертЛ. Ваше время— в влшнх руках. — М.: Экономика, 1996
Карнеги Дейл. Как заеоееатъ друзей и оказивать влияние на
людей, — М.: Прогресс, 1989
Каримова В.М. Ижтимояй психология асослари.— Т.: Ўқитувчи,
1994
Психологическая диагносгака в управлении персоналом. Учебное
5 - мавзу.
Маркетннг лсихологияси Режа:
1. 2. 3.
Маркетинг тушунчасининг психологик мохияти. Иқтисодий сохада маркетинг хизматларини ташкил этиш. Маркетинг хизматларидаги асосий шартлар.
Маркетинг тушунчасииинг психологик мох.няти
Л^аркетинг — иқтисодиёт билан амалия ижтимоий психологаянинг ўзаро таъсири сохаси бўлиб, бу хозирги даврда айниқса рявожланмоқда. Маркетршг инглиэча «маркет» — бозор сўзндан олинган бўлиб, ямпорт ва махаллнй, сифатли ва сифатсиз товарлар, турли даражадагя хилма-хил хизматларни назарда гутадн. Бу курсатиб ўтилган структуралар орасндаги рақобат музргти бозорга таъсир кўрсатади. Бу таъсирлар 1$ай даражада эканлигини билиш учун айни маркетиаг пснхологиясини билииг зарур бўлади. Маркетинг — боэор холатини асосли ўрганиш, уни олдиндан баҳолаш орқалн товарларни ишлаб чиқиш ва сотишни ташкид этиш хамда шу йўсинда яхши фойда тодишни уюштириш ҳисобланади. Маркетинг хизматларида шунингдек махсус маркетанг дастурлари яратилиши орқали харидорларни ва рақобатчиларни ўрганиш, реклама ўтказиш, харидорга маъқул бўлган хизматларни амалга оширишни з^ам кўзда тутади. Маркетинг туфайлигина товар шплаб чиқарувчилар бозор билан узвий боғланадилар, эътиборларии бозорталаб товарлар ярагишта қаратадилар. Маркетинг ўэ навбатида бнр қанча жуда муҳим қоядаларга асосланади: товар шплаб чиқариш талаби ва корхона имконяятини ҳисобга олиш; харидорнинг талаб — э^тиёжи тўла қондирндлшн, бўлғуси талаби инобатга олнниши; мўлжадлданган бозорда товарлар айтилган вақгда аа белгаланган миқдорда сотилиши; янги товарларни ўзлаштириш орқали корхонадаги самарага эришиш; харидор галабига мослашиш. Ҳознрги кунда нафақат нархларнн тушуряш, балки махсулот ва товар сифатини кўтариш, бунда маркетинг бозорининг асосий ^оидася талаб ва таклиф, талаб ва эҳтиежяв бнллт эарур эканлиги масаланинг бир томони бўлса, иккинчи жиҳатдан аянан мижоз психологик хусусиятларинн, қязшршх—эхтиёжларинн, танлаш мотивларини, махсулотта бўлган талабини инобатта олнш ҳам мухим ҳисобланадй.
Товар яшлаб чиқаришдэ 2 хил ёндашиш кузатилади: 1. Умуман янги махсулотни ишлаб чиқариш, янга талаб
64
бозорини яратиш.
2. Истеъмолталарга айни ёқадиган ва улар харид этадиган маҳсулотларни ишлаб чиқариш.
Биринчи холатда товар ишлаб чиқаркш учун маҳсулотии харид қилшпи мумкин бўлган харвдорларнинг ияформацион тахлилини қилиш, товарни реклама ва тарғиб эта олиш зарур бўлади. Иккинчи холатда эса харидор эҳтиёжини ҳар томонлама таҳлил этяш ва прогноэлаш, боэордаги шу товарнинг холатини билиш зарур бўлади.
Маркетинг тушунчаси тор ва кенг маънода ишлатилади. Тор маънодаги маркетинг — бу самаралн хизмат технологияси бўлса, кенг наънодаги маркетинг деганда эса корхона ва ташкнлот шшпш ташкнллаштиртп тушунилади, бундаги фаолият асосвй эътибори айни мижоз маяфаатларига қарэтилади.
Кўплаб йирик давлатларда шундай турли масштабдаги маркетинг тадқиқотлари ўтказкладики, бунда албагга шу маҳсулотга реал ва потенциал эхтиёж инобатга олиниши керак эди. Масалан, 20 — асрнинг 60 —йилларида АҚШда шундай маркетинг тадқиқотлари ўтказилдики, бу тадқкқотлар нафақат олимларни балки, йирик корхоналар раҳбарларини ҳам қиэиқтир№- Бу тадқи^отларда асосан инсоннй қадриятлар ва яшаш усуллари ўрганилган бў^ чб, уларнинг ватижасида қуйидаги мухим саволларга жавг ) топилди: ■■■ кишилар келгусида нималарви, қандай товарларни хоҳлайдилар;
нииаларга эхтиёж сезаднлар;
ҳамма нарсадан ниманк усгун қўядилар;
кишилар эхтиёжиии қандай қилиб аниқлаш мумкин?
Шунинг учгун маркетинг тадқиқотларида асосий мақсад кишилар эхтиёжларинн тушуниш, идрок этиш хусусиятларвни билиш, мижозларнинг дунёқарашларини ўрганиш, махсулот рақобатчилари, дилер ва бошқа турли жихатларни инобатга олиш кўзда тутилади.
Иқтисодий со^ада маркетинг хизматларини ташкил этиш
, Ьунинг учун асосан икки сохасини ажратиш мумкин;
маркетинг хнзматлари
ходимлар (персонал) билан ишлаш.
Биринчиси энг замонавий ва мухим иш бўлиб, бу ерда психологшшг вазифаси «Нимани?» ва «Ким?» харид қилиб олишга эҳтиёжи борлигини ўрганшига кўмаклашишдир. Чуяки, талаб билан эҳтиёж бевосита шахсга ва унинг психологик муносабатлари
тизимига алоқадор категориялар бўлиб, бозор ва рақобат шароитқ&а корхона ёки ташкилотлэрнинг самаралв ишлаб кетиши энг аввало ҳаридоргир товар махсулотларни ажратиб, уларнинг одамлар талаб — эхтиёжига қанчалик мослигини аниц тахлил қилишдан бошлавади. Маркетинг муносабатлари аслида одамлар ўртасидаги соф психологик муносабатлар бўлиб, унинг негиэида одамлар ўртасидаги жонли мулоқот ва таъб ва дидлар тарбняси ётади. Шунинг учун биэ бугун кунда иқтисодиётда муваффақиятга зришишни кўзласак, у холда одамларда тўғри маркетинг тафаккурянв шакллантирипх воситаларини қидиришимиз ва талаб - таклиф муносабатларини реал ишлаб чиқариш нмкониятлари билан мувофиқлаштвришда инсон психологияси хусусиятларини инобатга олиб ишлашга ўрганишимиз керак. Масалан, игундай «Сазе 81ийу»ни олайлик: Психологияии қандай қилиб сотиш мумкин (яъни, Психологик маълумотлар ва бшшмларни} ? Биэ аниқ ва тўрри жавоблар олшпимиз керак бўлган саволлар қуйидагилар булади:
Нима сотилади? — Тест натижалари
Нима учун? — нима қилиб бўлса ҳам инсонларга ёрдам бериш, пул ишлаш, ўз имкониятларини текишриш, шахсий иш очиш;
Ким? — фирма ёки конкрет кишилар;
Нима? — хилма — хи\ тестлар батареяси;
Кимга? — турли касб эгалари, ўқувчиларга, ходимларга;
Каерда? Қачон? — зарурат бўлган хар қандай жоЙда;
ҚандаЙ қидиб? - минимал вақт сарфлаб, тез ва соз;
Қанча? — тест ўтказувчиларнинг сони аа имкониятага қараб;
Ким билан? — шу фириа ходимлари билан.
Демак, маркетинг хиэматида жавоб берилиши зарур бўлган саяоллардан кўриниб турибдики, ҳар бир саволга бериладиган жавобяинг орқасида конкрет одамлар, уларнинг қобилиятлари, манфаатлари ва иш унуми ётади. Шунинг учун бу соҳада психологик хизмат зарур.
Иккинчи соҳа — кадрлар ва улар билан бевосита ишлаш соҳаси. Бу кйдрларни иил-а жалб этшпда билиш зарур бўлган қобилиятлар ва шахсий фазилатлардан тортиб, уларни тўгри йўналтириш, ўз жойига ъўёиш, ташхилот доирасида гурухларни шакллантнриш, ходимларга маълумотларни ўз вақтида етказнш билан боглиқ кадрлар сиёсатини олиб боришга алоқадор хизматдир.
Маркетинг фаолиятига шунингдек боэор тузилмаларини 6е1лиш, макро ва микро мухит омилдарини тахлил қила олиш, реклама ташвиқот ишларини олиб бориш хам киради.
Маркетинг хизматларидаги асосий шартлар
Маркетинг вазифаларини савоат ишлаб чиқариши, яъни иқтисодиёгда самарали ташкил этиш учув қуйидаги шартларни қў\лдш муввфиқдар:
Саволларно ушбу тартибда қўйаш:
Ннна учун?
Ким?
Ннма?
Кимга? Каерда?
Қачон?
Қандай қилиб?
Нечта?
Ким билан?
Бу қўйилган саволларга эса хам корхова ёки фирма, хам ходим томонидан ўзйга хос ёндашиш керак бўлади.
Ходим ўз томонидан маркетннг хизматлари самарали кечиши учун ушбу жихатларни устувор деб белгилаши керак:
қизиқиш, мотивацияни;
ижтимоиЙ роллар, вазифаларни:
касбий м< \акаларини;
ўзаро та" :ир тузялмаларини;
иш тартибини;
ишлаб чвқариш технологияларини, сафатини;
иш ҳақини;
иш сифатини;
қандай кшпилар билан ишлашини.
Корхона, фирма, ташкилот ёки ишлаб чвқариш томонидан эса ушбу жихатларга эътибор бериш лозим:
маҳсулот;
сотиш вақтн ва жойи;
бозор хажми;
нарх—наво;

хамкорлар ва рақобатчиларни;

мижоз ва талабгорларни;
талаб ва эхтиёжни.
Маркетинг хизматларига самарали ёндашишда албатта умумий холда ёндашиш ва индивидуал холда ёндашиш турлари ҳам кузатилади. Чунки айрим ҳолда мяжозлар учун ахамиятлн шувдай томонлар бўладики, маркетинг хизматлари яхши бўлиши учун буни ташкилот томонидан инобатга олиш зарур. Масалан, харидорнииг ўз услуби, сервис, мижоз харахтери хислатлари, ш?тисодий мавқеи, қулайлик, танлаш мотивлари. Ташкилот ҳам ўз навбатида
нархларнинг қулайлиги, ижтимоий ^иёсий имконияти, ижтимоий қиёфаси, ассортимент кабиларни инобатга олиши зарур бўлади. Бу келтирилган жиҳатлар маркетинг вазифаларини ҳал этишда раҳбарларга ёрдам беради.