Маълумотлар омбори ва уни бошкариш тизими хакида умумий тушунчалар

7. Yaratilgan MB bilan ishlash. MB bilan ishlash deganda quyidagi imkoniyatlar nazarda tutiladi:

• 
  kerakli axborotlarni izlash;
  
• 
  ma`lumotlarni saqlash;
  
• 
  ma`lumotlarni tanlab olish;
  
• 
  chop etish;
  
• 
  ma`lumotlarni o`zgartirish va to`ldirish.
  

MB da ishlash tamoyillaridan quyidagilar eng muhim hisoblanadi:
1. Ma`lumotlarni kiritish va tahrirlash. Deyarli barcha MBBT lar jadvallarga ma`lumotlar kiritish va ularni tahrirlashga imkon beradi. Bu ishlarni ikki usulda bajarish mumkin:

• 
  jadval ko`rinishda taklif etiladigan standart shakllar yordamida;
  
• 
  foydalanuvchi tomonidan maxsus yaratilgan ekranli shakllar yordamida.
  

2. Jadvaldagi ma`lumotlarga ishlov berish. MB jadvallaridagi ma`lumotlarga so`rovlar berish yo`li bilan yoki maxsus ishlab chiqilgan dasturni bajarish orqali ishlov berish mumkin. So`rov deganda yozuvlarni tanlash uchun beriladigan ko`rsatma tushuniladi. So`rovni bajarish natijasida ma`lumotlar to`plami (dinamik to`plam)dan iborat vaqtinchalik jadval hosil bo`ladi. Dinamik to`plamning yozuvlari bir yoki bir necha jadvaldan iborat maydonlarni o`z ichiga olishi mumkin. So`rov asosida hisobot yoki shaklni tuzish mumkin.
3. MB dan axborotni chiqarish. Har qanday MBBT kompyuter ekraniga yoki chop etish qurilmasiga maxsus shaklda MB dagi ma`lumotlarni chiqarishga imkon beradi. MBBT bilan ishlayotgan foydalanuvchi chop etish qurilmasiga ma`lumotlarni chiqarish uchun hisobotlarni tuzishning maxsus vositalaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo`ladi.
Hozirgi ko`pchilik MB zaminida jadvallar yotadi. Shuning uchun, qo`yilgan masalada ishlatiladigan ma`lumotlarni jadvallar orqali ifodalash, keyin esa so`rov, shakl va boshqa ob`ektlarni yaratish mumkin. Bunday yondashish nisbatan sodda masalalarni avtomatlashtirishda qo`l kelishi mumkin. Murakkabroq masalalarda MB ni qo`yilgan talablarga javob beradigan holga keltirish uchun yaratilgan ob`ektlarni qayta-qayta o`zgartirish lozim bo`ladi. Shu sababli, boshlang`ich bosqichda bo`lajak MB ni loyihalashga vaqtni ayamagan ma`qul. Loyihalash jarayonida quyidagi savollar yoritiladi:

• 
  MB qanday talablarga javob berishi kerak?
  
• 
  Bu talablarni bajarish uchun qanday masalalar echilishi kerak?
  
• 
  Buning uchun qanday ma`lumotlar ishlatiladi?
  
• 
  Ularning tuzilmasi va tipi masalalar orasidagi qanday bog`liqlik bor va h-zo.
  

MB – MBBT vositalari orqali mashina ‘tashuvchi’da hosil qilingan mantiqiy bog`langan ma`lumotlar yig`indisidir. MB o`zaro bog`langan ob`ektlarning mantiqiy modelini aks ettiradi va u aniq predmet sohasini o`zida namoyon etadi. MB ko`p foydalanuvchilarga zarur bo`lgan ma`lumotlarni o`z ichiga oladi. Bir vaqtning o`zida bir necha foydalanuvchilar umumiy MB ga kirishi mumkin. Bu imkoniyat MBBT kompyuterlar tarmog`iga ulanganda va ko`pchilik foydalanadigan MB yaratilganda mumkin bo`ladi.
MBBT tarmoq orqali turli foydalanuvchilar MB ma`lumotlaridan foydalanganda ma`lumotlar himoyalanganligini ta`minlaydi xamda ular tomonidan kiritilayotgan ma`lumotlar cheklanishlarini kuzatib boradi. Bir vaqtning o`zida bir necha mijozlar ma`lumotlardan foydalanganda ularning muvofiqligi, himoyalanishi avtomatik ravishda amalga oshiriladi.
MBBT va MB larining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:

• 
  ma`lumotlarni bir marta kiritish va ularni muvofiqlashtirishning oddiyligini ta`minlovchi modelning turli ob`ektlarida ma`lumotlarning takrorlanishining yo`qligi;
  
• 
  ma`lumotlarni bir–biriga zid emasligi;
  
• 
  MB ning yaxlitligi;
  
• 
  ko`p jihatli kirishning mumkinligi.
  
• 
  ma`lumotlarni har xil tanlash va ulardan foydalanuvchining turli topshiriqlar va ilovalarda foydalanishi;
  
• 
  avariya holatlari, apparat va dastur buzilishi yoki foydalanuvchining xatolari paytida ma`lumotlarni himoya qilish va tiklash;
  
• 
  mijozlarning beruxsat kirishlarini cheklash vositalari yordamida himoya qilish;
  
• 
  ma`lumotlarni qayta o`zgartirmay MB tuzilmalarini modifikatsiya qilish
  

imkoniyati;

• 
  MB tuzilmalarini modifikatsiyalashda dasturlarni o`zgartirmasdan, ma`lumotlar mustaqilligini ta`minlash;
  
• 
  mashina ‘tashuvchisi’dagi MB ni joylashtirishni hajm–vaqt tavsifini yaxshilash maqsadida qayta tashkil etish;
  
• 
  mijozga har qanday talabi bo`yicha mavjud axborotlarni MB dan chiqarib berishni va foydalanuvchi uchun qulay hisobot shakllari ko`rinishida taqdim etishni ta`minlovchi yuqori darajali talablar tilining mavjudligi.
  

Foydalanuvchi tomonidan MBBT ni tanlash mezonlari. Foydalanuvchining MBBT ni tanlashi quyidagi omillar bilan belgilanadi:

• 
  mavjud texnikaviy va dasturiy ta`minlanish, operativ va disk xotiralari;
  
• 
  tanlangan ma`lumotlar modelining turi, predmet sohasining xususiyati, axborotlar mantiqiy modelining topologiyasi;
  
• 
  foydalanuvchining ishlab chiqilayotgan ilovalarga ehtiyojlari;
  
• 
  ma`lumotlarga ishlov berishda mahsuldorlik ko`rsatkichiga qo`yiladigan talablar;
  
• 
  MBBT da zaruriy vazifalar vositalarining mavjudligi;
  
• 
  mijozlarning malakasi, darajasi va MBBT da ishlab chiqarishning muloqot va MB bilan ishlash vositalari mavjudligi.
  

MBBTni o`rnatish. MBBT dastur mahsuloti bo`lib, amaliy dasturlar paketi ko`rinishida etkazilib beriladi. U shakllari, zahiralari va operatsion tuzilishi, shuningdek vazifalar to`plash uchun bo`lgan talablari hisobga olingan holda kompyuterga o`rnatilishi (installashtirilishi) zarur.
Bosqichma – bosqich joriy etish jarayoni. MBBT ni o`rnatgach, MB ni kompyuterda yaratish, jumladan MB tuzilmalarini joylashtirish, ma`lumotlarni kiritish, shuningdek MBBT funktsional imkoniyatlari nazarda tutilgan har qanday harakatlarni bajarish mumkin. Shaxsiy kompyuterlarga mo`ljallangan MBBT lar etarlicha ixcham bo`ladi. Bu foydalanuvchi ilovalarini ishlab chiqishning ilk bosqichlaridayoq MB ning alohida qismlarini yaratishga kirishishga imkon beradi. Bunday MB ni ishlab chiqish chuqurlashgani sayin, u oson kengayishi va modifikatsiyalanishi mumkin. MB bilan ishlash texnologiyasi xodimlar tomonidan tez o`zlashtirilsa, MBBT ni bosqichma – bosqich joriy etish osonlashadi.