|
Mohiyatlar klassifikatsiyasi. K.Deyt mohiyatlarning uchta sinfi mavjudligini qayd qiladi. Ular prujinali, birlashmali va tavsiflidir.
Negiz mohiyat (Negiz)-bu mustaqil mohiyatdir. Ko`rib chiqilgan misollarda to`rtburchak ichida qayd qilingan ‘Talaba’, ‘Xonadon’, ‘Er’, ‘Vrach’, ‘Oila’ va boshqalar negiz hisoblanadi.
Birlashma mohiyat (birlashma)-bu ikki yoki ko`proq mohiyatlar yoki mohiyatlar nusxasi orasidagi ‘ko`pga-ko`p’ turdagi bog`lanishdir. Birlashma to`la huquqli mohiyat sifatida qaraladi.
- ular xuddi negiz mohiyat singari boshqa birlashmalarda ishtirok etishi mumkin.
- ular nafaqat bog`lanishni ko`rsatish uchun kerakli kalit atributlar to`plamiga, balki ixtiyoriy sondagi atributlarga ega bo`lish xossasiga ega. Masalan, 4.2.1 va 4.2.4-misollardagi ‘Oila’ birlashmasi ‘KodM’, ‘KodA’ va ‘Er-tabel-raqami’, ‘Ayol-tabel-raqami’ kalit atributlar hamda ‘Guvohnoma-raqami’, ‘Qayd-sanasi’, ‘Qayd-joyi’, ‘Qayd-raqami’ singari aniqlovchi atributlarga ham ega bo`ladi.
Tavsifli mohiyat (tavsif)-bu ikki mohiyat orasidagi ‘ko`pga-bir’ yoki ‘birga-bir’ turdagi bog`lanishlardir. Tavsifning asosiy maqsadi qaralayotgan faoliyat sohasida boshqa bir mohiyatni aniqlash yoki tasvirlashdan iborat. Haqiqiy dunyo mohiyatlari ba`zan ko`pqiymatli xossalarga ega bo`lganligi uchun ularga ehtiyoj tug`iladi. Ba`zan er bir necha xotinga ega bo`lishi, qayta nashr qilingan kitobning bir qancha tavsiflari (tuzatish, to`ldirish, qayta ishlash, …) va h-zolar bo`lishi mumkin.
Tavsif tavsiflanuvchi mohiyatga bevosita bog`liqdir. Agar er dunyodan o`tsa, ayol uning xotini darajasidan ayriladi.
Tavsifni yozish uchun yangi ifoda ishlatiladi.
Tavsif (atribut1, atribut2, …)
{tavsiflanuvchi mohiyatlar ro`yxati}
ER diagrammada tavsif uchun trapetsiya shakli ishlatiladi.
Kengaytirilgan ER diagramma tili elementlari.
Belgilangan mohiyatlar yoki belgilash-bu ikki mohiyat orasidagi ‘ko`pga-bir’ yoki ‘birga-bir’ turdagi bog`lanish bo`lib, ular tavsifdan farqli ravishda belgilanadigan mohiyatga bog`liq bo`ladi.
Xodimni tashkilotning bir necha bo`limiga tayin qilish misolini ko`rib chiqamiz. (xodim bir bo`limda yoki bir vaqtning o`zida bir necha bo`limda qayd qilinishi yoki birorta ham bo`limda qayd qilinmasligi mumkin)
Tayinlash birlashmasi tasvirini tuzamiz.
Bo`limlar (Bo`lim-raqami, Nomi, …)
Xodim (Tabel-raqami, familiya, …)
Tayinlash [Bo`limN, XodimN]
(Bo`lim-raqami, Tabel-raqami,Tayinlash-sanasi)
Har bir xodim albatta bir bo`limga tayinlanishi lozim degan shart asosida ‘Xodim’ tasvirini tuzamiz.
Bo`limlar (Bo`lim-raqami, Nomi, …)
Xodimlar (Tabel-raqami, familiya, …, Bo`lim-raqami, Tayinlash-sanasi)
[Bo`limlar]
Bu misolda xodim o`z mustaqilliligiga ega. (Agar bo`lim yo`qotilsa, bundan shu bo`limga tayinlangan xodimlar ham yo`qotilishi kelib chiqmaydi). SHuning uchun, ular bo`lim tavsifi bo`la olmaydi va belgilash deb nomlanadi.
Katta hajmli va takrorlanuvchi matnlar uchun belgilashlar ishlatiladi. Masalan, talabalar o`rganayotgan fanlar ‘kodlashtirishlari’, tashkilot va bo`limlari nomi, mahsulotlar ro`yxati va h-zo.
Belgilashni tasviri tashqi ko`rinishda tavsifdan farq qiladi va unda belgilanadigan mohiyat figurali qavsga emas, balki kvadrat qavsga olinadi.
BELGILASH (atribut1, atribut2, …) [Belgilangan mohiyatlar ro`yxati]
Belgilash to`la huquqli mohiyat sifatida qaralmaydi va bu hech qanday xatolikka olib kelmaydi.
Belgilash va tavsif to`liq mustaqil mohiyat hisoblanmaydi, chunki ular qandaydir boshqa mohiyatni ‘belgilashi’ yoki ‘tavsiflashi’ uchun ushbu mohiyatni bo`lishini taqoza qiladi. Ammo, ular xususiy holda mohiyat bo`lishi va xossaga ega bo`lishi, birlashmada, belgilashda ishtirok etishi hamda o`z tavsifiga (ancha quyi darajada) ega bo`lishi mumkin. Har bir tavsifning nusxasi tavsiflanuvchi mohiyatning nusxasi bilan albatta bog`lanishi shart. Ammo, tavsiflanuvchi mohiyatning ba`zi bir nusxalari bog`lanishga ega bo`lmasligiga yo`l qo`yiladi. Haqiqatan ham bu oilaviy munosabatga tegishli bo`lsa, u holda ‘er’ mohiyat ‘erkak’ mohiyatga (xotini bo`lmagan er yo`q) almashtirilishi lozim.
Endi negiz mohiyat, mohiyat sifatida birlashma ham, belgilash ham, tavsif ham emas. Bunday mohiyatlar mustaqil mavjud bo`ladi, ba`zan esa ular boshqa mohiyatni belgilaydi. Masalan, xodimlar bo`limlarni belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
