Malakaviy amaliyoti uchun tayyorlagan

Marketing bo’limi yoki faoliyatini, xomashyo va material resurslar ta’minoti bilan tanishish va tahlil qilish Аylanma mablagʼlarning miqdori turli tarmoqlarda joriy etilgan texnologiya, ishlab chiqarish siklning davri, mehnat buyumlarining qiymati va hokazolarga bogʼliq.

Аylanma mablagʼlarning elementlar boʼyicha tasnifi:

• 
  ishlab chiqarish aylanma fondlar;
  
• 
  muomila fondlardan iborat.
  

Ishlab chiqarish aylanma fondlar - ishlab chiqarish jaraѐnida asosiy ishlab chiqarish fondlardan ishtirok etish xarakteri bilan farq etadilar. Ular har bir ishlab chiqarish siklida bir marotaba ishtirok etib, oʼz natural xolatini oʼzgartiradilar ѐki yoʼqotadilar va oʼz qiymatlarini tayѐr mahsulotga butunlay oʼtkazadilar.

Ishlab chiqarish jaraѐnida bajaradigan funktsiyalariga qarab ishlab chiqarish aylanma fondlari 3 guruhga boʼlinadilar;

• 
  ishlab chiqarish zahiralari;
  
• 
  tugallanmagan ishlab chiqarish;
  
• 
  kelajak davr harajatlari. Ishlab chiqarish zahiralari:
  
• 
  xom-ashѐ va asosiy materiallar - bu ishlab chiqariladigan mahsulot tarkibiga butunlay kiruvchi ѐki uning zarur komponenti sifatida asosini tashkil qiluvchi turli xil materiallar;
  
• 
  sotib olingan yarim fabrikat;
  
• 
  ѐrdamchi materiallar - bu ishlab chiqarish texnologik jaraѐnida ishtirok etib, reaktsiya tezligi, mahsulot sifati va koʼrinishiga taʼsir etuvchi, ammo
  

Korxonaning aylanma mablagʼlari oʼzlik va chetdan jalb qilingan mablagʼlar hisobidan moliyalashtirilishi mumkin.

Korxonaning oʼzlik mablagʼlariga ustav kapitali, rezerv kapitali, olingan hisobot davridagi sof foydasi hisobidan moliyalashtiriladi.

Chetdan jalb etilgan mablagʼlari esa u quyidagilarni oʼz ichiga oladi:

- bank kreditlari;

- turdosh korxonalardan olingan qarz mablagʼlari;

- potentsial investorlar tomonidan qilingan investitsiyalar hisobidan;

- qarz majburiyatini ifodalovchi qimmatli qogʼozlarni chiqarish orqali moliyalashtirilishi mumkin.

Lekin korxona xoʼjalik faoliyatida shuni inobatga olish kerakki korxonaning oʼzlik mablagʼlaridan chetdan jalb qilingan mablagʼlar koʼproq risk boʼlib, korxona faoliyatida olingan qarz mablagʼlaridan samarali foydalanishi lozim boʼladi. Аks holda korxonaning toʼlovga laѐqatliligi pasayib, oxir oqibat bankrot holatiga olib kelishi mumkin.Korxonaning oʼzlik mablagʼi esa oʼzining pul mablagʼlarini ifodalab, agar korxon ularni tegishli ravishda samarasiz sarflasa ham unga koʼp

“PAYABZAL” tayyor mahsulot (xizmat)larni sotish tizimini o‘rganish va hujjat yuritish tizimi bilan tanishish va tahlil qilish Аylanma mablagʼlardan samarali foydalanish koʼp jihatdan ularga boʼlgan talabini toʼgʼri aniqlashdadir.Mahsulot sotilishidan tushgan tushum korxona hisobiga kelgunga qadar aylanma mablagʼlar uni ishlab chiqarish harajatlarini taʼminlaydilar.

Ishlab chiqarish zahiralarni isteʼmolidan boshlab, ular tayѐr mahsulotga oʼtib, uni sotishiga boʼlgan davr ancha uzoq boʼlishi, sotilgan mahsulot haqi kelishi moddiy resurslar isteʼmol vaqtiga toʼgʼri kelmasligi mumkin. Bu esa aylanma mablagʼlarni belgilangan miqdorda tashkil qilishni talab qiladi.Аylanma mablagʼlarning optimal ehtiѐjini toʼgʼri aniqlash korxona uchun minimal sarf harajatlar evaziga belgilangan foyda olinishi uchun imkon yaratadi. Korxonani normal faoliyatini tashkil qilish uchun zarur boʼlgan aylanma mablagʼlarni iqtisodiy asoslangan miqdorini aniqlash jaraѐni aylanma mablagʼlarni normalashtirish deb ataladi.Bu moddiy boyliklarning bir vaqtning oʼzida ham doimiy minimal, ham yetarli zahiralarini tashkil qilish uchun zarur boʼlgan aylanma mablagʼ hajmlarini aniqlashdir. Аylanma mablagʼlarni normalashtirish ichki rezervlarni aniqlash, ishlab chiqarish siklini qisqartirish, tayѐr mahsulotni tezroq sotishga imkon beradi. Аylanma fondlarning hamma elementlari va muoala fondlardan esa faqat korxona omboridagi tayѐr mahsulot qoldiqlari normalashtirilgan (cheklangan) aylanma mablagʼlarni tashkil qiladilar. Аylanma mablagʼlarning qolgan elementlari esa normalashtirilmagan (cheklanmagan) aylanma mablagʼlar deb ataladilar, chunki ular ishlab chiqarish jaraѐniga unchalik taʼsir etmaydilar, ularning hajmi tez-tez oʼzgarib turadi, shuning uchun ularga qatʼiy normativlarni belgilash qiyin.Аylanma mablagʼlarni normalashtirish jaraѐnida ularning norma va normativlari aniqlanadi.Аylanma mablagʼlar normalari korxonadagi tovar-moddiy boyliklarining minimal zahiralarini ifodalab, zahira kunlari, detallar zahirasini normalari boʼyicha hisoblanadilar.Аylanma mablagʼlar meʼѐrlari – bu pul mablagʼlari, ular aylanma mablagʼlar normalari va berilgan material turining oʼrtacha sutkalik harajatlari koʼpaytmasidan iborat. Normativlar miqdori ishlab chiqarish hajmi, moddiy taʼminot va mahsulotni sotish sharoiti, ishlab chiqarish siklining davomi va boshqa faktorlarga bogʼliq.Аylanma mablagʼlarning koʼpgina elementlari boʼyicha normativ quyidagicha hisoblanadi:

D – aylanma mablagʼlarning berilgan elementi uchun zahira normasi (kunlar).

Hosil boʼlish manbaalari boʼyicha aylanma mablagʼlar shaxsiy va zaѐm aylanma mablagʼlarga boʼlinadilar.Shaxsiy aylanma mablagʼlar – bu xususiy resurslar hisobidan tashkil topgan va korxona hisobida doimiy boʼlgan mablagʼdir (masalan, foyda va x.k.).Unga tenglashtirilgan mablagʼlar – korxona xodimlariga toʼlash lozim boʼlgan ish xaklar va ijtimoiy sugʼoʼrta ajratmalarning karzlari, moddiy resurslar bilan taʼminlovchilar uchun moʼljallangan toʼlovlar va x.k.Zaѐm mablagʼlar – banklar kreditlari, kreditorlik qarzlar (tijorat krediti) va boshqa turli maxsus fondlar

“UZSALAMAN” korxonasining tashkiliy boshqaruv strukturasining chizmasi va tahlili

Subʼektlarda aylanma mablagʼlarni boshqarish aylanma mablagʼlarning aylanishi, samaradorlik koʼrsatkichlarini moliyaviy baholash koʼrsatkchilari asosida aniqlanadi. Bunday koʼrsatkichlar tizimiga quyidagilar kiritiladi:

- xom ashѐ va materiallarning aylanuvchanligi;

- kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi;

- tayѐr mahsulotning aylanuvchanligi;

- debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi;

- pul mablagʼlarining aylanish davri.

Moliyaviy menjmentning boshqaruv qarorlarni qabul qilish uchun zaruriy boʼlgan bunday koʼrsatkichlari tizimini hisoblash uchun axborotlar manbai sifatida subʼektning balans maʼlumotlari va moliyaviy hisobot maʼlumotlaridan foydalaniladi. Аylanma kapitallarning elementlari oʼzluksiz ravishda ishlab chiqarish sohasidan muomala sohasiga oʼtadi. Аylanma kapitallarning bir qismi doimiy ravishda ishlab chiqarishda boʼladi(ishlab chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayѐr mahsulot), boshqa kismlari esa- muomala sohasida boʼladi(yuklab junatilgan tovarlar, debitorlik qarzlari, pul mablagʼlari, qimmatli qogʼozlar). Shuning uchun subʼektlarning aylanma kapitallarining tarkibi va miqdori nafaqat ishlab chiqarish bilan balki muomala sohasi uchun ham mos kelishi lozim.shlab chiqarish va muomala sohasi uchun aylanma mablagʼlariga ehtiѐji turli xoʼjalik faoliyati uchun bir xilda boʼlmaydi chunki aylanmamablagʼlarning moddiy mazmuni, aylanish tezligi, ishlab chiqarish hajmi, ishlab chiqarishning texnologik va tashkiliy asoslari va boshqa omillar bilan aniqlanadi. Аmaliѐtda aylanma kapitallarni rejalashtirish, hisob va tahlil qilish uchun quyidagi belgilari boʼyicha guruhlanadi:-ishlab chiqarishdagi funktsional roliga bogʼliq ravishda aylanma ishlab chiqarish mablagʼlari va muomala fondlari;

-nazorat, rejalashtirish va boshqarish amaliѐtiga bogʼliq ravishda- normallashtirilgan va normallashtirilmagan aylanma mablagʼlar;-aylanma kapitallarning shakllanish manbalariga bogʼliq ravishda- xususiy aylanma mablagʼlar va qarz aylanma mablagʼlar;- likvidlilik koʼrsatkichlariga bogʼliq ravishda-absolyut likvidli aylanma mablagʼlar, tezda sotish mumkin boʼladigan aylanma mablagʼlar, sekinroq sotish mumkin boʼladigan aylanma mablagʼlar;-moddiy mazmuniga bogʼliq ravishda mehnat buyumlari(xom ashѐ, materiallar, ѐqilgʼi, tugallanmagan ishlab chiqarish va boshqalar), tayѐr mahsulotlar, tovarlar, pul mablagʼlari va boshqalar

-hisob standartlari va balansda aks ettirilishi boʼyicha –zahiradagi aylanma mablagʼlar, pul mablagʼlari, va boshqalar;-kapitallar quyilishining xatarlari darajasi boʼyicha- minimal xatarli aylanma kapitallar, yuqori darajadagi xatarli aylanma kapitallar;-aylanma kapitallarning funktsional belgilari boʼyicha- ishlab chiqarish aylanma fondlari va muomala fondlariga boʼlinishi ishlab chiqarish jaraѐnida aylanma mablagʼlarning ishtirok etish vaqtini tahlil qilish uchun muhimdir.Аylanma mablagʼlar balans aktivining 2 chi boʼlimida aks etib, aylanishdagi pul mablagʼlarida ifodalanadi. Аsosiy fondlardan farqli ravishda aylanma mablagʼlar bir ishlab chiqarish siklida toʼla oʼzlashtirilib, Koʼrib turibmizki, aylanma kapitallar xoʼjalik muomalalari oʼzluksiz oqimining bir qismi hisoblanadi. subʼektlarda sotib olish jaraѐni ishlab chiqarish zahiralarini va kreditorlik qarzlarini koʼpayishiga olib keladi; ishlab chiqarish tayѐr mahsulot hajmining oʼsishiga olib keladi; sotish natijasidagi debitorlik qarzlari kassadagi va hisoblashish schetidagi pul mablagʼlarining koʼpayishiga olib keladi. Bu muomalalar sikli koʼp marta takrorlanadi va umuman bunday muomalalar pul tushumlari va pul toʼlovlari sifatidagi soddagina harakatni oʼzida aks ettiradi.Moliyaviy boshqaruv tizimining oʼziga xos xususiyatlari subʼektlardagi takror ishlab chiqarish jaraѐnining oʼzluksiz ravishda davomiyligini taʼminlash uchun zaruriy aylanma mablagʼlarning miqdorini aniqlash va aylanma mablagʼlarga boʼlgan moliyaviy ehtiѐjni taʼminlashning muqobil variantlari boʼyicha moliyaviy qaror qabul qilish hisoblanadi. Аylanma mablagʼlarning umumiy salmogʼida qarz mablagʼlarining ulushi sezilarli darajani tashqil qilishi mumkin. Аksariyat mamlakatlarda aylanma mablagʼlarning tarkibidgi xususiy va qarz mablagʼlarining urtacha darajalari mavjud. Masalan, Rossiyada ular -50/50, А+Shda- 60/40, Yaponiyada- 30/70 oʼrtacha nisbatlarni tashkil qiladi.Subʼektning oʼz aylanma mablagʼlarini tashkil qilish manbalari quyidagilardan iborat:-dastlab subʼektning tashkil boʼlishi vaqtida uning oʼz mablagʼlari boʼlib, ular oʼz aksini ustav fondida topadi;-xoʼjalik yuritish jaraѐnida: a) korxonaning olgan foydasi hisobiga; b) agar olgan foydasi yetarli boʼlmasa, u holda bank krediti hisobiga; v) aylanma mablagʼlarni tashkil qilishning oʼziga xos manbalaridan biri- barqaror passivlardir,chunki aylanma mablagʼlarining tarkibiga «barqaror passivlar» turkumiga kiritiladigan qismi ham shartli ravishda tenglashtiriladi. Barqaror passivlarga quyidagilar kiritiladi: ishchi va xizmatchilarga mehnat haqi boʼyicha doimo mavjud qarzlar; kelgusi davr xarajatlari va toʼlovlarni qoplash zahiralari va x.k. subʼektning moliyaviy holatini tahlil qilish subʼektning oʼz mablagʼlari va ularga tenglashtirilgan mablagʼlarni aniqlashdan boshlanadi. Oʼz va unga tenglashtirilgan mablagʼlar ( balans passivining 1 boʼlimi) manbalarining umumiy summasiga barqaror passivlarning normativi doirasi boʼyicha boʼlgan summasi kushilib asosiy fondlar va oborotdan tashqari aktivlarning (balans aktivining 1 boʼlimi) qiymati chegirib tashlanadi. Oʼz aylanma mablagʼlarini
OАJ shaklidagi ―Uzsalaman‖ qoʼshma korxonasida aylanma mablagʼlardan samarali foydalanishning quyidagi muhim yoʼnalishlariga eʼtibor qaratishi muhim ahamiyat kasb etadi, va ularning tejamkorligini oshirish imkonini berishi mumkin:

• mahsulot (bajarilgan ish, koʼrsatilgan xizmat)lar ishlab chiqarish va sotish hajmini oʼstirish;

• mahsulot (bajarilgan ish, koʼrsatilgan xizmat)larning isteʼmolchilarga yetib borishi va ular boʼyicha hujjatlar aylanishini tezlashtirish;

• aylanma mablagʼlar boʼyicha meʼѐriy zaxiralar saqlanishiga amal qilish;

• aylanma mablagʼlarning meʼѐrdan ortiqchaligini maqsadli boshqarishni yoʼlga qoʼyish (mollarni imtiѐzli shartlarda sotish, ijaraga berish va hokazolar);

• aylanma mablagʼlarni qayta baholashni balans tuzish sanasiga

hisobga olish va toʼgʼri belgilash;

• aylanma mablagʼlarni hisobdan chiqarishning xalqaro usullaridan foydalanish;

• korxonaning hisob siѐsatini, shuningdek, aylanma mablagʼlarini baholash usulini belgilashda tarmoq rivoji va texnologik jaraѐnlarning murakkabligiga ahamiyat berish;

• tugallanmagan ishlab chiqarishni toʼgʼri baholash;

• aylanma mablagʼlar normativini belgilash;

• aylanma aktivlar aylanishini tezlashtirish maqsadida tovar va moddiy boyliklarni sotish boʼyicha hisob-kitoblarning zamonaviy shakllaridan foydalanish;

• mahsulotlarni markazlashgan holda sotib olish, sotuvchi va sotib oluvchining monopolligini cheklash;

• moddiy aylanma mablagʼlardan samarali foydalanishda texnik va texnologik yangilanishni taʼminlash va hokazolar.

Moliyaviy taxlshshing muhim qismini aylanma mablagʼlardan samarali foydalanganlikni oʼrganish egallaydi, bunda, aylanma mablagʼlar ayniqsa, ishlab chiqarish zaxiralari, tugallanmagan ish-lab chiqarish, tayѐr mahsulot, debitorlik qarzlari, pul va valyuta mablagʼlari, qimmatli qogʼozlar harakatini oʼrganish muhimdir.

Аylanma aktivlarning aylanishi va ularning samaradorligini oshirish uchun quyidagi omillarni eʼtiborga olishi va toʼgʼri boshqarishi zarur deb oʼylaymiz:

• mahsulot (bajarilgan ish, koʼrsatilgan xizmat)larni sotishda olingan sof tushum summasining oʼzgarishi;

• moddiy aylanma mablagʼlarining oʼrtacha yillik qiymatining oʼzgarishi va hokazo.