O’zbekiston respublikasi axborot texnalogiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad alxorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNALOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD ALXORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

6-7-8-AMALIY ISH

Bajardi: Obidov Muhammad Yusuf
Tekshirdi:Yaxshiboyev Rustam
MAVZU: Yangi va eski avlod xotira iyerarxiyasini solishtirma tahlil qilish, Kompyuterdagi shinalar bilan tanishish va tahlil qilish (Misol uchun: AGP, USB, WGA, HDMI va h.k), Super kompyuter va kvant kompyuterlarda qo‘llanilgan protsessor va arxitekturalar tahlili

Toshkent-2023

Amaliy ish № 6
Mavzu: Xotira turlari va xususiyatlari


Vazifa: Yangi va eski avlod xotira iyerarxiyasini solishtirma tahlil qilish
1.Registr xotirasi

Xususiyatlar	Yangi avlod registr	Eski avlod registr
Maksimal hajm (GB)	512	64
Tezlik (MHz)	2666	1333
Bus tezligi (MT/s)	3200	800
Kanallar soni	2-4	1-2

2. Eski va yangi kesh xotira qurilmalarining ierarxiyasining solishtirma tahlili.

Xususiyatlar	Yangi avlod kesh xotiralari	Eski avlod kesh xotiralari
Xotira hajmi (MB)	4-256	512-8192
Latensiya (ns)	May-20	40-80
Tezlik (MHz)	2400-4800	800-1200
Kattalashgan xotira qismlari soni	2-16	2-14

3.Eski va yangi operativ xotira qurilmalarining solishtirma tahlili

Xususiyatlar	Eski avlod operativ xotiralar	Yangi avlod operativ xotiralar
Xotira tezligi	100 MHz – 1333 MHz	2133 MHz – 6400 MHz
Xotira hajmi	2 MB – 1 GB	2 GB – 128 GB
Interfeys turi	PCI, AGP	DDR, DDR2, DDR3, DDR4, DDR5
Tarmoq protokollari	FSB, QPI	DMI, UPI, PCIe

4.Eski va yangi asosiy xotiralarning solishtirma tahlili

Xotira turi	Eski avlod	Yangi avlod
Sektor (sector)	512 bayt	4096 bayt
Blok (block)	512 sektor	4096 sektor
Ko'plik (platter) soni	Ko'p sonli	Ko'p sonli
Soat tezligi (rotational speed)	Tezroq (5400-7200 RPM)	Tezroq (7200-15000 RPM)
Transfer tezligi (transfer rate)	Past (ATA/100)	Yuqori (SATA III)
Hujayra hajmi	Katta (3.5" yoki 5.25")	Kichik (2.5" yoki M.2)

6.Eski va yangi tashqi xotira qurilmalarining solishtirma tahlili

Xususiyatlar	Eski avlod tashqi xotira qurilmalari	Yangi avlod tashqi xotira qurilmalari
Xotira turlari	Kompaktdisk (CD) - 700 MB, DVD - 4.7 GB, Floppy disk - 1.44 MB	USB flash haydovchisi - 4 GB dan 2 TB gacha, ekstern hard disk - 1 TB dan 20 TB gacha, SSD - 128 GB dan 8 TB gacha, SD karta - 2 GB dan 2 TB gacha
Xotira tezligi	Kompaktdisk (CD) - 150 KB/s, DVD - 11 MB/s, Floppy disk - 100 KB/s	USB flash haydovchisi - 20 MB/s dan 1 GB/s gacha, ekstern hard disk - 80 MB/s dan 600 MB/s gacha, SSD - 500 MB/s dan 7 GB/s gacha, SD karta - 2 MB/s dan 100 MB/s gacha
Xotira interfeysi	IDE, SCSI	USB 2.0, USB 3.0, Thunderbolt, SATA, eSATA, FireWire
Xotira hajmi	Kichik va o'rtacha hajmli (100 MB dan 4.7 GB gacha)	Katta hajmli (4 GB dan 2 TB gacha)
Energia sarflanishi	Ko'p	Kam
Qurilish kengligi	Ko'p joy talab qiladi	Kam joy talab qiladi
Yozish/O'qish tezligi	Aralash	Yuqori

Amaliy ish № 7
Mavzu: Shina turlari va portlari
1.AGP haqida.
AGP (Accelerated Graphics Port), grafik ishlovchi qurilmalar uchun PCI-Express dan oldingi yillarda ishlatilgan bir interfeys turi edi. Bu interfeysni bir necha yillik dasturlash, tajribalar va yutuqlar bilan 1996 yilda Intel kompaniyasi taklif qilgan bo'lib, 2004 yiliga qadar ishlab chiqarilgan videokartalar uchun xizmat qilgan. AGP interfeysi grafik ishlovchi qurilmalar uchun maksimal tezlik va yorqinlikga erishishni ta'minlash maqsadida yaratilgan edi.


AGP, video xotirasi va protsessor orasidagi bog'lanishni yanada tezlashtiradi va unda bittadan ko'p bitlik xotira bo'lib, 8x-yoqimli uchun maksimal tezlik 2.1 GB / s ga yetadi. AGP, qisqa yorliqni qo'llab-quvvatlaydi, bu videokartalar yorug'lik ko'paytirishiga yordam beradi va u erta uchraydi. AGP interfeysining ko'pincha ishlatilgan versiyalari 2x, 4x va 8x ga mos keladi.

2. USB haqida.
USB (Universal Serial Bus) - bu, ko'p foydalanuvchilarni ularga ulanishda yordam beradigan bir kichik port. USB-ni bir necha qurilmalar bilan ulashish orqali, yuklarni o'tkazish, ma'lumot almashish va ko'chirish mumkin bo'ladi. USB-ni kompyuterlarga, printerlarga, scannerlarga, flash haydovchilarga va boshqa ko'plab qurilmalarga ulashish mumkin. USB-portlar 1.1, 2.0, 3.0, 3.1 va 3.2 versiyalari bilan keladi. Har bir versiyada o'tkazish tezligi va ma'lumotlar almashish tezligi o'zgaradi. USB-ni yordamida batafsil ko'proq ma'lumot almashish va ko'chirish imkoniyati, ma'lumotlarni ulashish va qo'llashning oddiy va moslashtirilgan usuli yaratilgan.

3.WGA haqida.
WGA porti (WGA connector) ko'plab monitorlarda foydalanilgan, ammo hozirgi kunda tayyorlangan kompyuterlar bilan ko'p vaqtdan o'tgan. "WGA" tushunchasi "Wide Graphics Array" degan ma'noni anglatadi. Bu port, monitorning analog ta'minoti uchun ishlatiladi va 15-pin connector shaklida bo'ladi.


WGA porti, kompyuterga ko'rsatilayotgan tasvirni monitorga yetkazish uchun ishlatiladi. Shu sababli, bu port ob'yektlar va rasmli fayllarni kompyuterdan monitorga keltirishni osonlashtiradi. Lekin, WGA portining analog ta'minoti uchun ishlatilishi sababli, tasvir sifati HDMI yoki DisplayPort portlaridan kam bo'lishi mumkin.


Shu kabi sabablar bilan, hozirgi vaqtida WGA porti, HDMI va DisplayPort kabi boshqa portlarning o'rniga ishlatiladi, chunki ular soniy va sifatli tasvirni ta'minlaydi.

4.HDMI haqida.

HDMI port, "High-Definition Multimedia Interface" portning qisqa ishori hisoblanadi. Bu port, video, audio va boshqa ma'lumotlarni yuqori sifatli ovoz va tasvir ko'rsatish uchun ko'plab qurilmalarga ulashish uchun ishlatiladi. HDMI porti ko'plab elektronika qurilmalarida topiladi, masalan, televizorlarda, monitorlarda, videoproektorlarda, DVD oynatuvchilarda, set-top qutilarida, oyin konsollarda, kompyuterlarda va boshqa qurilmalarda.

HDMI porti o'zining xususiyatlariga ega bo'lib, Sifatli video va ovozni birlikda ko'rsatishi, yuqori sifatli video ko'rsatishi, DRM (Digital Rights Management) nusxalashiga imkon berishi, va boshqa yo'l bilan uzatish portlariga nisbatan tez va oson bir xususiyatlar yig'indisi hisoblanadi. Bugungi kunda, HDMI 1.4 va undan yuqori versiyalar (masalan, HDMI 2.0 va 2.1) ko'plab tezlik va sifatli ma'lumotlar uchun qo'shimcha xususiyatlarga ega.

Amaliy № 8
Mavzu: Zamonaviy protsessorlar va ularning ishlash printsipi
Super kompyuterlarda ko'p ishlovchi protsessorlar va grafik yuk mashinalari qo'llaniladi, shuningdek, maxsus axborot qurilmalarida barcha ishlar birlashtiriladi. Masalan, Intel Xeon Phi Knights Landing 72 jamoalı va 1.4 GHz chastotadagi protsessori, birortaqa 16 GB DDR4 ECC RAM, 3840 ya’ni 60 qavatlı NVIDIA tesla GPU larni yuklab olish uchun xizmat qiladi. IBM POWER9 quyidagi echimlarga ega: 24 qator 8 qavatli jag‘dodlar, 2.9 GHz-yoqimli 24 qavatli qaror qabul qiluvchi modul, bitta joyda 120 MB cache xotira va 4 qator 4 TB saqlash tizimi.
Super kompyuter va kvant kompyuterlarında qo'llanilgan protsessor va arxitekturalarning tahlili quyidagi jadvalda keltirilgan:
Kvant kompyuterlar esa jadvaldagi protsessorlardan farqli ravishda ishlaydi. Ular quantum processor unit (QPU) ni qo'llanadilar. QPU, kvant bitlarni qo'llab-quvvatlaydigan mahsulotdir. Bu kvant bitlar va operatsiyalarni o‘z ichiga olgan yechimlardan foydalanadi, unda tegishli qismlar to‘plamidan foydalaniladi. Bu esa qator harakatlar bilan bajariladigan nazoratlan qator harakatlarga ega bo'lishi mumkin bo'lgan masalalarni hal qilishda muhim hisoblanadi.
Bularning har biri o‘zining xususiyatlariga ega va xususiyatlari xar bir kompyuter turi uchun kerakli ekanligi ma'lum.

Kompyuter turi	Protsessor turi	Arxitektura
Super kompyuter	Intel Xeon Phi Knights Landing, IBM POWER9, AMD EPYC, ARM Cortex-A72, NVIDIA Tesla GPU	Massively Parallel Processing
Kvant kompyuter	Quantum Processor Unit (QPU)	Quantum Computing