Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Sezgi chegaralari va sezgirlik

Sezgilarning kuchi turli darajada bo‘lishi mimkin. Sezgi- larning kuchi avvalo qo‘zg‘atuvchining kuchiga bog‘liq. Qo‘zg‘alish qanchalik kuchli bo‘lsa, hosil bo‘ladigan sezgi ham shuncha kuchli bo‘ladi. Har qanday ta’sirdan ham sez­gi hosil bo‘lavermaydi. Qo‘zg‘atuvchi hech qanday sezgi hosil bo‘lmaydigan darajada sust ta’sir etishi mumkin. Masalan, bir gramm qandni bir stakan suvda eritib ichilsa shirinlik sezil- maydi. Dastlabki bilinar-bilinmas sezgining paydo bo‘lishi uchun qo‘zg‘atuvchi muayyan kuchga ega bo‘lishi zarur. Qo‘zg‘alishning salgina sezila boshlagan darajasi sezgining pastki yoki absolut chegarasi deyiladi. Sezgilarni hosil qila- digan qo‘zg‘alish kuchi ortishi va kamayishi mumkin. Agar uyda bitta lampochka yonib turgan bo‘lsa muayyan dara­jada yorug‘lik sezamiz. Agar yana bitta lampochka yoqib qo‘yilsa yorug‘lik sezgisi kuchayadi. Agar bir stakan choy- ga 6 gramm qand qo‘shsak shirin mazani sezamiz, unga ya­na ikki gramm qand qo‘shsak farqni kimdir sezadi, kim- dir sezmaydi. Qo‘zg‘atuvchilar o‘rtasidagi sezilar-sezilmas farqni sezish farq qilish chegarasi deyiladi. Qo‘zg‘alish ku- chining og‘riq tomon yoqimsiz darajada o‘zgarishi sezgi­ning yuqori chegarasi deyiladi. Masalan, kuchli tovush qu- loqni, boshni og‘ritadi. Kuchli yorug‘lik ko‘zni qamashtirib ko‘rish o‘tkirligini pasaytiradi. Sezgi chegaralaiining dara­jasi sezgirlikning darajasini belgilab beradi. Bu sezgirlik sezgi chegaralarining darajasiga teskari nisbatda bo‘ladi. Sezgi che- garasining darajasi qancha yuqori bo‘lsa, sezgirlik shunchalik past bo‘ladi va, aksincha, sezgi chegarasining darajasi qancha­lik past bo‘lsa, sezgirlik shuncha kuchli bo‘ladi.