Makroiqtisodiyot” Ma’ruzalar matni O’zbekiston Respublikasi Okiy va O’rta

Barqaror holatda oltin qoidani topish: sonli misol

Iqtisodiyot o`sishining bozor siyosati darajasida barqaror holatning tanlashning qarorini muhokama qilzmiz. Ishlab chiqarish funksiyasi bizni oldinroq ko`rgan misolimiz kabi birxildir.
y=
Ishchi boshiga ishlab chiqarish hajmi, ishchi boshiga kapitalning kvadrat ildiziga tengdir.Eskirish dyana kapitalning 10 foizini tashkil etadi.Bu vaqtda iqtisodiyotning barqaror holati uchun siyosat ishlab chuquvchilar saqlash foizini tanlashadi.
Siyosatning natijalarini ko`rish uchun barqaror holat tenglamasini eslang:
.
Bu iqtisodiyotda bu tenglama quyidagiga teng bo`ladi.
Bu tenglama ikkala tarafini kvadratga ko`tarib barqaror holat uchun asosiy kapitalni topamiz.

Bu natijadan foydalanib saqlash darajasining ixtiyoriy foizi uchun asosiy kapitalning barqaror holatini aniqlaymiz.
12-3 jadvaldan ko`rinib turibdiki iqtisodiyotni tejash foizlari turli xil barqaror holatni ko`rsatadi. Bunda biz yuqori kapital ortishiga olib kelishini ko`rishimiz mumkin va eskirish va balandroq ishlab chiqarish hajmi davom etadi. Barqaror holat istemoli, eskirish va ishlab chiqarish o`rtasidagi farq, dastlabki kuchayishlar yoki ko`tarilishlar balandroq darajada tejash foizlarini talab qiladi pasayishga qaraganda. Qachonki tejash hajmi 0.5 bo`lsa istemol eng yuqori darajada bo`ladi. Binobarin saqlash darajasining 0.5 foiz bo`lishi barqaror holatni oltin qoidasini ishlab chiqadi.
Barqaror holatni oltin qoidasini aniqlash uchun boshqacha yo`l bilan kapitalni marjinal asil mahsulotini (MPK-d)ni nolga tenglaymiz. Bu ishlab chiqarish uchun marjinal mahsulot quyidagicha bo`ladi.¹²



Bu formala yordamida 12-3 jadvalning MPK qiymatlarini ko`rsatadi va MPK-d turli xil barqaror holatdir. Sof marjinal mahsulot kapitla qiymati nolga teng. O`sish darajasidagi oltin qoida qiymati 0.5 ga tengdir. Marjinal mahsulotni





¹²Matematik eslatma: bu formula kapitaling marginal mahsuloti k ga nisbatan ishlab chiqarish funktsiyasi ekanligini unutmang .
kamayishi tufayli kapitalning sof marjinal mahsulot kapitali iqtisodiyotni saqlash darajasi uning qiymatiga nisbatan kamroq bo`lganda kattaroq bo`ladi va iqtisodiyotda ko`proq tejash bo`lganda nolga nisbatan ham kam bo`ladi.
Bu raqamni misol oltin qoida barqaror holatini topishning har ikki yo`lini tasdiqlaydi, barqaror holat istemoli va kapitalning marjinal mahsulotiga qarasak bir xil javoblarni beradi. agar biz bugungi kunda iqtisodiyotdagi joriy iqtisodni bilmoqchi bo`lsak asosiy kapitalda oltin qoidaning yonida, pastida, tepasida qaraymiz, ikkinchi usul odatada ko`proq qulay kapitalni marjinal mahsulotini faraz qiladi. Aksincha iqtisodiy baholashning birinchi usuli bilan juda ko`p turli statsional holatlarini turli xil saqlash darajasida talab qiladi. Bunday malumotga ega bo`lish qiyindir.

2. Aholini o`sishi

Iqtisodiy o`sishning Solou modelini tub mohiyati o`zidan kapital to`planishini tushuntra olmaydi, iqtisodiy o`sishda: vaqtinchalik basland saqlash darajasini davom etishi yuqori o`sishni taminlaydi lekin iqtisodiyot oxir oqibatda barqaror holatga yaqinlashadi qayski kapital va ishlab chiqarish doimiy bo`lganda. Barqaror iqtisodiy o`sishni tushuntrish uchnun dunyoning ko`pchilik qismida ikki manbani o`z ichiga olgan iqtisodiy o`sishning Solou modeli aholining o`sishi va texnologik tarqqiyotni o`z ichiga oladi. Bu bo`limda biz modelga aholini o`sishini qo`shamiz.

Aholi o`sishi bilan barqaror holat

Qay darajada aholini o`sishi barqaror holatga tasir qiladi? Bu savolga javob berish uchun biz investitsiyalar va eskirish bilan birga aholini o`sishi kapital to`planishining aholi jon boshiga to`g`ri keladigan tasirini muhokam qilishimiz kerak. Investitsiyalar biz oldin aytib o`tganimizdek asosiy kapitalni oshirib eskirishni kamaytiradi. Ammo hozir uchinchi kuch ishchi boshiga kapitalni miqdorini o`zgarishiga tasir qiladi: ishchilar sonining o`sishi ishchi boshiga kapitalni tushishiga sabab bo`ladi.
Biz ishchi boshiga miqdorni va darajani kamligda davom etkizamiz. Shunday qilib k=K/L ishchi boshiga kapitaldir vay=Y/Laholi jon boshiga to`g`ri keladigan ishlab chiqarishdir. Darvoqi vaqt davomida sihchilar sonini o`sayotganini sedan chiqarmasligimiz kerak.
Aholi jon boshiga to`g`ri keladigan kapitalni o`zgarishi
.
Bu tenglamada qay darajada investitsiya qadrsizlanish va aholini o`sishiga asosiy kapitalni ishchi boshiga tasirini ko`rsatadi. Investitsiyani ortishi k, eskirish
va aholini o`sishini kuchayishi k dir. Biz oldinroq ko`rganimizdek bu bobda aholining doimiy darajasi o`zgarmas bo`ladi (n=0).
Biz kelajakda investitsiya miqdorini tushishi va asosiy kapitalni ishchi boshiga o`zgartirmay saqlab qolish kerakligi haqida o`ylaymiz. Investitsiyani to`lqinlashishi kapitalning mavjud eskirishini o`z ichiga oladi, tenglamasi dk. Bu shuningdek investitsiya miqdorini kerakligini yangi ishchilar kapitali bilan taminlanganini o`z ichiga oladi. Shuningdek kapitalni taminlash uchun zarur investitsiyalar nk ishchi boshiga kapital miqdori k yangi ishchilarning mavjudligi n dan iborat bo`ladi. Tenglama qay darajada eskirish mavjudligini ishchi boshiga Kapital jamg`armasi tasirida aholining o`sishi kamayganligini ko`rsatadi. Eskirishni pasayishi k asosiy kapitalni ishlatilganligida aholining o`sishi tarqalishini kamaytirish k ishchilar aholining katta qismini tashkil etib asosiy kapitalni oshiradi.<sup>13</sup>
Bizning aholini o`sish haqidagi tahlillarimiz bugungi kunda ko`p jarayonlarda davom etmoqda. Dastlab biz yana i ni o`rniga sf(k) ni olamiz. Keyin bunday tenglama yozamiz.
Ishchi boshiga kapitalning barqaror holatining ko`rsatgichlaridan ko`rinib turibdikibiz foydalanayotgan 7-11 rasm 7-4 rasmni o`z ichiga olgan o`sish natijaviyligini ta’minlaydi.

RASM 12. 9

Investitsiya

darajasi Investitsiya
barqarorligi

investitsiya, SF (k)

Barqaror holat