Makroiqtisodiyot” Ma’ruzalar matni O’zbekiston Respublikasi Okiy va O’rta

Barqaror holatga yaqinlashish: sonli misol

Keling sonli misol Solou modelida qanday ishlashini ko`raylik va qanday qilib iqtisodiyot barqaror holatga yaqinlashishini qaraylik. Misol uchun ishlab chiqarish funksiyasini faraz qilaylik.
<sub>Y=K</sub>1/2<sub>L</sub>1/2
Uchinchi bobdan ko`rishimiz mumkinki Kobb Duglasning ishlab chiqarish funksiyasini kapital ulushi 1/2 ga teng bo`ladi. Ishlab chiqarish funksiyasi f(k) ishchi kuchi tasirida sihlab chiqarish L


=
Tenglikni nazarda tutadi


1/2
Chunki,y = Y/L va k = K/L tenglik o`rinli bo`ladi.
_y=k1/2 Bunday ham deb yozishimiz mumkin
y=
Ishlab chiqarishning bu shakli ishchi boshiga ishlab chiqarish kapitali miqdorini kvadrat ildiz ostida ifodalaydi.
Bu misolni to`ldirish uchun ishlab chiqarish hajmini 30 foizga qisqartirib (s=0.3). har yili kapitalni 10 foizga oshirsak (d=0.1) va ishchi boshiga nisbatan
kapital 4 foizga oshadi (k=4). Bu raqamlardan iqtisodiyotda nimalar sodir bo`lishini ko`rishimiz mumkin.
Biz birinchi yilda ishlab chiqarish va taraqqiyot bilan boshlagan bo`lsak iqtisodiyotda kapital kishi jon boshiga 4 foizni tashkil etgan. Bu ketma ketlikning samarasidir.
Ishlab chiqarish funksiyasi K ga ko`ra ishlab chiqarish hajmi aholi jon boshiga to`g`ri keladigan (y) kapitalni ishchi boshiga 4 yilda 2 foizni o`sganini ko`rsatadi.
Ishlab chiqarish hajmini 30 foizga qisqartirish va jamg`arish 70 foizni istemol qilinganligini bildiradi. i=0.6 va c=1.4.
Amortizatsya ajratmasining kapitali 10 foizni tashkil etadi, dk=0.4.
Kapital hajmining o`zgarishi 0.4 foizni, investetsiya holati esa 0.6 foizni tashkil etib k=0.2
Shunday qilib kapitalning aholi jon boshiga to`g`ri keladigan hajmi ikkinchi yilni boshlanishi uchun 4.2 foizni tashkil etadi.
Har yili iqtisodiyot o`sib boraveradi. Iqtisodiyot qay darajada taraqqiyot topganini 12-2 jadvalda ko`rishimiz mumkin. Har yili o`tgan yil bilan investetsiya qadrsizlanganini ishlab chiqarish va yangi kapitalni ortganini ko`rishimiz mumkin. Yillar davomida barqaror holat yaqinligi uchun aholi jon boshiga to`g`ri keladigan kapital o`sish 9 foizni tashkil qildi. Bu barqaror holatdainvestetsiya amortizatsiyasa roppa rosa 0.9 foizni tashkil etib kapital va ishlab chiqarish hajmi endi boshqa o`smasligini ko`rishimiz mumkin.
Yillar davomida iqtisodiyotning taraqqiy topishi kapitalning barqaror holatini ta’minlaydi ammo hisoblashning boshqa yo`li kamroq. Eslatib o`tamiz




Bu tenglama vaqt davomida k ning evolyutsiyasi qay darajadabo`lishini ko`rsatadi. Mohiyatan biz bilishimiz mumkinki .


0 = sf(k*) - dk*

Yoki tenglamasi

Bu tenglama barqaror holat darajasida har bir ishchi boshiga kapitalni topish usulidir.

Mohiyatanbizningmisoldaishlabchiqarishfunksiyasiningsonliqiymatiniko`rsatadi.
=

Tenglikningharikkala qismidakvadratildiz toppishbirxilbo`ladi.

k^* = 9
Ichi boshiga to`g’ri keladigan kapital barqaror holat uchun 9% dir. 7-2

2. Qanday qilib jamg`armalar iqtisodiyotning o`sish natijalariga olib keladi?

Ikkinchi jahon urushidan keyin Yaponiya va Germaniyaning o`sishini tushuntirish u qadar ham oson emas. Ya`ni, bir muhim omil Yaponiya va Germaniyani jamg’arish va ishlab chiqarishini yuqori darajada taminlash AQSH gan isbatan yaxshiroq bo`lgan. To`liq xalqaro farqlarni tushuntirish uchun iqtisodiy ko`rsatkichlarn iturli jamg`arma tasirida ko`rib chiqishimiz kerak.
Jamg’arma darajasini kuchaytirish oqibatida iqtisodiyotda nima bo`lishini ko`rib chiqaylik. 12-5 rasm o`zgarishlar ko`rsatkichini ko`rsatadi. Jamg’arish darajasis 1 va kapital k1* iqtisodiyot bar qaror bo`lishini ko`rsatadi. Qachonki o`sish darajasis 1 dan s2 ga ko`tarilganda sf(k) chiziq yuqoriga qarab harakat qiladi. Jamg`armaning boshlang`ich tejash darajasi s1va kapital k1 investetsiyalar hajmidagi amortizatsiya miqdori muvozanatidir. Darhol jamg`arma darajasi ortadi, yuqori sarmoya bo`ladi, ammo, kapital zahiralar o`zgarishsiz qoladi. Shunday qilib investetsiya amortizatsiyani oshiradi.Yangi bar qaror holat k2* iqtisodiyotda kapital asta sekin ko`tariladi, eski bar qaror holatga qaraganda ishlab chiqarish hajmi yuqori darajada ortadi va kapitalni ko`paytiradi.



Solou modeli ko`rsatishicha barqaror holatning kapitali hal qiluvchi darajada ekanligini ko`rsatadi. Agar jamg`arish darajasi ko`proq bo`lsa, barqaror holatda iqtisodiyotda katta kapital darajasi va yuqori ishlab chiqarish samarasiga erishiladi. Agar jamg`arma darajasi past bo`lsa, barqaror holatda iqtisodiyot kam kapital darajasi va past suratlarda ishlab chiqarish hajmining kam suratlarda bo`lishiga olib
keladi. Bu xulosa moliya siyosatining ko`p munozaralarini yoritib beradi. Uchinchi bobda ko`rganimizdek, davlat budjeti kamomadida milliy tejashni kamaytirish va investitsiyani oshishiga sabab bo`ladi. Endi biz bu tejashni qisqartirish orqali past stavkali kapital va past milliy daromad natijalarga olib keladi. Shuning uchun ko`p iqtisodchilar doimiy budjet kamomadi bo`lishini tanqid qiladi.
Iqtisodiy o`sish va tejash o`rtasidagi bog`liqlik haqida Solou modeli nima deydi?Yuqori tejamkorlik o`sishni tezlashtiradi lekin faqat vaqtinchaga deyilgan Solou modelida. Yangi barqaror holatda iqtisodiyot izlanishlarigacha jamg`arma darajasiningyuqori darajasi ko`riladi. Agar iqtisodiyot jamg`armalarning yuqori darajasini saqlab qolgan bo`lsa. Katta kapitlani va ishlab chiqarishni yuqori darajada qo`llab quvvatlaydi. Ammo u yoqori o`sishni saqlab qolmaydi.Barqaror holatni o`zgartirish siyosati aholi jon boshiga to`g`ri keladigan daromad o`sish surati oshishi tasiri borligini bildiradi. Biz keyingi bobda bunday siyosatga misollar ko`ramiz. Aksincha yuqori darajada jamg`armalarning aholi jon boshiga to`g`ri keladigan ortadi. Chunki aholi jon boshiga to`g`ri keladigan daromad darajasi uning o`sish foizi emas. Barqaror holatda jamg`arma darajasiga tasir ko`rsatadi.
Endi biz tejash va o`sishga qanday qilib tasir o`tkazishni ikkinchi jahon urishidan keyin Yapon va Nemislarning iqtisodiy ko`rsatgichlarini tushuntirib beramiz. Nafqat urush tufayli ularning dastlabki kapital zahirasi kam balki ularning barqaror holat kapitali yuqori tejash uchun ham balanddir. Bu ikkala haqiqat 1950-1960-yillarda bu ikki mamlaktning jadal suratlarda o`sishini tushuntirib beradi.
Kishi boshiga daromad darajalari va investitsiya stavkalari kuchlidir va nega bazi mamlakatlar boshqalar qashshoq bo`lsada boy bo`lishi juda muhim ammo u to`laligicha aks etmagan. Bu ikki o`zgaruvchilar orasidagi munosabatlar uzoq vaqtdan beri mavjuddir.

2. Kapitalning “Oltin Qoidasi”

Hozircha biz qay darajada iqtisodiyotning jamg’arish darajasini va investitsiya ko`rsatgichini uning daromad va kapitalini barqaror holatini o`rganib chiqish uchun biz Solou modelidan foydalandik. Bu tahlillar yuqoriroq jamg’arish darajasiga olib borishi har doim ham yaxshi, chunki, u har doim katta foyda olib keladi.Lekin, tasavvur qiling, mamlakat 100 % jamg’arish darajasiga ega deylik. Bu maksimum mumkin bo`lgan eng yuqori daromadga olib keladigan kapitaldir. Ammo, daromadning hamma qismi saqlanadi va istemol qilinmaydi, buni nimasi yaxshi?
Ushbu bo`limda kapitalni optimal muhokama qilish uchun iqtisodiy faravonlik jihatidan Solou modelidan foydalaniladi. Keyingi bobda aholining tejash darajasi qay darajada hukumat tasiriga muhokama qilamiz. Ammo, birinchi bu bo`limda bu siyosiy qarorlarni yondash nazariyalarini taqdim qilamiz.