|
X
=
А ±
n
A
Xv
f
)]
(
[
; С=
n
A
Xv
f
2
)]
(
[
2
=
1
)
(
2
n
C
A
Xv
f
;
2
; V=
X
100
m=
n
; m% =
100
X
m
;
бунда:
X
ўрта арифметик қиймат;
V-
вариация (ўзгарувчанлик) коэффициенти;
2
–
дисперсия;
–
тақсимот стандарти ёки ўртача квадратик хато;
m –
ўрта арифметик хато;
m% –
тажрибанинг аниқлиги;
С –
мувофиқлаштирувчи формула;
Х
V
–
группаларнинг ўртача қиймати;
f
–
группа ичида индивидлар кўрсаткичининг такрорланиши;
155
n –
барча индивидлар сони;
А –
шартли ўртача қиймат. А нинг қиймати асосан индивидлар
кўрсаткичларининг энг кўп такрорланиш сонига эга бўлган
группанинг қиймати олинади.
Юқоридагилардан
фойдаланган
ҳолда
қуйидаги
жадвални
тўлдирамиз.
Х
V
f
А
=37,5
(
Х
V
–
А
)
f (Х
V
–
А
)
(Х
V
–
А
)
2
f (Х
V
–
А
)
2
33,5
3
-4
-12
16
48
34,5
6
-3
-18
9
54
35,5
8
-2
-16
4
32
36,5
11
-1
-11
1
11
37,5
14
0
0
0
0
38,5
6
+1
+6
1
6
39,5
8
+2
+16
4
32
40,5
2
+3
+6
9
18
41,5
2
+4
+8
16
32
n=
60
-57+36=-21
∑[ f (Х
V
–
А
)]=-21
∑[ f (Х
V
–
А)
2
]
=233
X
=
А ±
n
A
Xv
f
)]
(
[
=
37,5 -
60
21
= 37,5 - 0,35=37,15%
С=
n
A
Xv
f
2
)]
(
[
=
2
60
21
=
60
441
=
7,35
2
=
1
)
(
2
n
C
A
Xv
f
=
8245
,
3
59
65
,
225
1
60
35
,
7
233
2
=
8245
,
3
=
1,95448
V=
X
100
=
15
,
37
100
95448
,
1
=
15
,
37
448
,
195
=
5,26
m=
n
=
60
95448
,
1
=
746
,
7
95448
,
1
=
0,2523
m% =
100
X
m
=
100
15
,
37
2523
,
0
=
15
,
37
23
,
25
=
0,679
Демак,
ғўза
генетик
коллекциясининг
Л-475
линияси
ўсимликларининг тола чиқиши ўртача
X
= 37.15 фоизга; ўртача квадратик
хато
δ
± 1,954 фоизга; вариация коэффициенти
V
=5,26 фоизга; ўрта
156
арифметик хато
m
= 0,2523 фоизга; тажрибанинг аниқлиги
m% =
0,679 га
тенг экан.
Биологик тадқиқотларда статистик методларнинг қўлланилишининг
амалий аҳамияти жуда каттадир, уларнинг ёрдамида кўпгина кўрсаткич-
ларни олдиндан кўра билиш ва режалаштириш имкони туғилади. Масалан,
леггорн товуқ зотларида ўртача тухум қўйишлик йилига 218 тани ташкил
этади,
δ
эса ± 22 тухумга тенг эканлигини билган ҳолда бу товуқ зотининг
ичида энг кам тухум қўювчилар ўртачадан 3
δ
=22 х 3=66 та тухум кам
бериб йилига 152 та тухумни ташкил этади. Лекин бу зот
паррандаларининг энг кўп тухум беришлиги 218 + 66 = 284 тадан
ошмаслигини ҳам билиш имконини беради.
IV.2. Миқдор белгиларнинг ирсийланишида
генларнинг ўзаро таъсири
Юқорида биз миқдор белгиларнинг ирсийланишида полимер
генларнинг ўзаро кумулятив (аддитив) таъсирида кўрсатган фаолияти
билангина танишдик. Уларнинг фаолиятида тўлиқ доминантлик ҳам,
тўлиқ рецессивлик ҳам кузатилмайди. Шунинг учун ҳам ҳар қайси
полиген бўйича ирсийланиш оралиқ ҳолатда бўлади.
Полимерия миқдор белгиларнинг ирсийланишини таъмин этувчи
организмлар умумий генотипининг фақат таркибий бир қисмидир.
Уларнинг генотипи таркибига аддитив полимер генлардан ташқари
генларнинг тўлиқ доминантлик ҳолатдаги ўзаро таъсири ҳамда ноаллел
генларнинг ўзаро таъсири ҳам киради. Миқдор белгиларнинг
ирсийланишини ҳамда дурагай авлодларда фенотипик ажралиш-ирсий
ўзгарувчанлик даражасини фенотипик
варианса
деб аталади. Уни
фенотипик дисперсия ёки ўртача квадрат
2
деб ҳам юритилади. Умумий
фенотипик варианса жуда мураккаб таркибга эга. Унинг қандай ҳолатда
намоён бўлиши генотипик ҳамда ташқи муҳит вариансаларга боғлиқ.
Генотипик варианса ўз навбатида аддитив, доминант ва ноаллел
вариансаларига бўлинади.
Аддитив варианса -
умумий фенотипик вариансанинг полимер
генлар таъсирида намоён бўладиган қисми ва у
2
A
белгиси билан
ифодаланади.
Доминант варианса -
умумий фенотипик вариансанинг тўлиқ
доминантлик ҳолатида фаолият кўрсатувчи генлар таъсирида намоён
бўладиган қисми. У
2
D
белгиси билан ифодаланади. Доминант варианса
намоён бўлганда дурагайлар миқдор белгиси билан ота-оналарига нисбатан
оралиқ ҳолатда эмас, балки улардан биттасига тўлиқ ўхшаш бўлади.
Ноаллел варианса -
умумий фенотипик вариансанинг ноаллел
генларнинг ўзаро таъсири (комплементария, эпистаз) натижасида намоён
бўладиган қисми ва у
2
H
белгиси билан белгиланади.
157
Умумий фенотипик вариансанинг юқорида қайд этилган ген
гуруҳларининг жамланган таъсирида намоён бўладиган қисмини
Do'stlaringiz bilan baham: |
