Mahsuldor qatlamlarni ochish va

2.10. Tushirish-ko„tarish operatsiyalarida “quduq-qatlam” tizimida bosimning 
muvozanatini ushlab turish 
Depressiya sharoitida quduqlarni burg‗ilashda va kapital ta‘mirlashda quduqqa 
jihozlarni tushirish-ko‗tarish operatsiyasi juda muhim masalalardan biri hisoblanadi. 
XX asrning 2-yarmida, gidravlik jihozlardan seriali foydalanish va har xil neft 
konlarining mexanizmlarining gidravlik uzatmalarini loyihalashtirish tajriba 
ma‘lumotlaridan foydalanish hisobiga quduqlarni bosim ostida burg‗ilash 
texnologiyasi va ta‘mirlash ishlari talabiga javob beradigan qurilmalarning 
na‘munalari yaratildi. 
Quvurlarning uzluksiz qurulmasidan foydalanilganda ham bosim ostida 
tushirish-ko‗tarish operatsiyasi muammosi to‗liq hal qilinmagan. Shu bilan birga 
quvurlarning uzluksiz birikmasidan o‗rtacha va kichik diametrli quduqlarni 
burg‗ilashda qo‗llanilgan, bunda egiluvchan quvurning tashqi diametrini o‗lchami 
60,3 mm dan katta emas. Bundan tashqari quduqlarni mustahkamlashda hozirgi 
vaqtda buraladigan quvurlar va chokli payvandli quvurlar tizmasidan foydalaniladi. 
Shuning uchun burg‗ilashda, mustahkamlashda va quvurlarni ta‘mirlashda katta 
diametrli ortiqcha bosim ostida tushirish-ko‗tarish operatsiyalarini amalga oshirish 
dolzarb va tezroq yechimini topish talab qilinadigan masaladir. 
Quvur yuqoriga ko‗tarilganda og‗zidagi ortiqcha bosim pasayadi va 
qatlamning shipida depressiya hosil bo‗ladi. Quduqda gaz bog‗lamini to‗planishini 
oldini olish uchun davriy yoki uzluksiz holda quvurning orqa halqasiga suyuqlik 
haydab quduq ustida bosim belgilangan sathda ushlab turiladi.Quvur tizmasini 
ko‗tarish jarayonida quvurning orqa halqasiga bostiriladigan suyuqlik massasining 
kattaligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
Quvurni quduqdan ko‗tarib olishdagi quduqdagi suyuqlik va ko‗pikning 
massasini saqlash tenglamasi quyidagi ko‗rinishda bo‗ladi. 




4
0
.
.
dh
h
Р
F
М
u
k
bosh
о
о

(2.4) 

---

bu yerda: 
о
F
-halqa fazasining kesimini yuzasi bilan burg‗ilash quvurining 
kesim yuzasi (
F
o
=F
1
-F
2
, F
1
-mustahkamlash tizmasi quvurini kesim yuzasi, 
F
2
-
burg‗ilash quvurining metallini kesim yuzasi); 
u
k
bosh
Р
.
.
-boshlang‗ich quduq bosimi. 
Agarda burg‗ilash quvuri h
1
balandlikka quduq tubidan yuqoriga ko‗tarilgan 
bo‗lsa, u holda (1) tenglamaga asosan. 









к
i
к
i
к
к
i
к
h
h
h
ku
h
h
h
h
h
ku
ku
o
dh
h
P
F
dh
h
P
F
dh
h
P
F
М
)
,
(
)
,
(
)
,
(
0
2
1
1



(2.5) 
bu yerda: 
M
1
-quvur ko‗tarilgandan keyin, quduqda qolgan suyuqlik va 
ko‗pikning massasi; 
h
k
-quduqning chuqurligi; 
P
ku
-quvur og‗zidagi bosim. 
Burg‗ilash tizmasini tushirishda quduq usti yopiq bo‗lganda bosim oshadi. 
Shuning uchun davriy ravishda quvurning halqa oralig‗i orqali suyuqlik chiqarib 
turiladi. 
Bu masala integrallash orqali yechiladi. 





j
j
к
j
h
h
h
h
qu
qu
o
dh
h
P
F
dh
h
P
F
М
0
3
2
)
,
(
)
,
(


(2.6) 
bu yerda: 
M
2
-quvur tushirilgandagi suyuqlik va ko‗pik massasining quduqdagi 
kamaytirilgan hajmi; 
F
3
-burg‗ilash tizmasining tashqi kesimini yuzasi. 
Aeratsiya darajasi α≥60 bo‗lganda quduq ko‗pik bilan to‗ldirilganda quduqda 
tushirish-ko‗tarish olib borilganda, quduq ustidagi bosim sezilarli darajada o‗zgaradi. 
Quduqdan 140 mm.li tizma ko‗tarilganda, quduq chuqurligi 3500 m bo‗lganda, 
mustahkamlash quvurining ichki diametri 227 mm bo‗lganda quvur og‗zidagi bosim 
0,52 dan 0,15 MPa gacha pasayadi. 

---

101
Xulosa 
Neft va gaz qatlamlarini joylashuv holatlari,, kollektorlik xususiyatlari va 
ularni neftgaz beraoluvchanlik xossalariga ta‘sir etish holatlari, kollektorlarni 
turlarini ilmiy asoslash to‗g‗risidagi ma‘lumotlar bayon qilingan
.
Tog‗ jinslarining turlari, ularni burg‗ilash jarayonini samarali olib borish 
ko‗rsatgichlari bilan bog‗liqligi, qatlamlarda uyumlarni anomalik xususiyatlari va 
ularni burg‗ilab tugallangandan so‗nggi ishlatish jarayonlariga bog‗liqligi ko‗rsatib 
berilgan.
Anomal past bosimli va yuqori bosimli qatlamlarda burg‗ilash ishlarini olib 
borishdagi murakkabliklar va ularni oldini olish choralari, O‗zbekiston 
Respublikasidagi anomal yuqori konlarda olib borilgan ishlarni to‗g‗risidagi 
ma‘lumotlar, avariyalar va bartaraf qilish choralarini ilmiy asoslash bo‗yicha 
ma‘lumotalar keltirilgan.