Mahsuldor qatlamlarni ochish va

Nazorat savollari. 
1.APQB sharoitida quduqlarni burg‗ilash jarayonini olib borish tartibini 
tushintirib bering? 
2.Mahsuldor qatlamlarni burg‗ilab ochishdagi murakkabliklarni tushintiring?
3.AYUQB sharoitda qatlamlarni ochish jarayonini olib borish tartibini 
tushintirib bering? 
4.APQB sharoitida mahsuldor qatlamlarini birlamchi ochishda qo‗llaniladigan 
yangi texnologiyalarni izohlang?
5.Mahsuldor qatlamlarga beriladigan repressiya va depressiya kattaliklarini 
rostlash usullarini aytib bering? 
6.Yuvuvchi suyuqliklarning germetik sirkulyatsiya tizimi qanday holatlarda 
qo‗llaniladi? 
7.Quduq ustidagi maxsus texnologik germetiklovchi jihozlarning vazifasi va 
turini tushintiring? 
8.Ko‗piklarni tayyorlash, tozalash va parchalash blokining ishlash tartibini 
izohlab bering? 

---

9.Gaz suyuqlik aralashmasini bosimini oshirishda drosellash blokidan qanday 
sharoitlarda foydalaniladi? 
10.Tushirish-ko‗tarish operatsiyalarida ―quduq-qatlam‖ tizimida bosimning 
muvozanati nima maqsadda qo‗llaniladi?
 

---

103
III – боб. MAHSULDOR QATLAMLARNI OCHISH JARAYONI
 
3.1. Mahsuldor qatlamning ochilish holatiga texnologik jarayonlarning ta‟sir 
qilishini asoslash 
Mahsuldor qatlamlarni birlamchi ochishdan maqsad – tog‗ jinslarining neftgaz 
yotqiziqlarida qazib oluvchi ishlatish quduqlarining tubi zonasini joylashish 
oraliqlarini shakllantirish maqsadida burg‗ilanadi hamda kollektorlarning filtratsiya 
sig‗imdorligi va neftgaz uyumlarida potensial neft va gaz zaxirasining potensial 
imkoniyatilarini aniqlash uchun izlov-qidiruv quduqlarini burg‗ilab baho beriladi. 
Mahsuldor qatlamlarni birlamchi ochishning asosiy masalasi mahsuldor 
qatlamning kollektorlik xossalarini saqlash va quduqlarga qatlam flyuidlarining 
quduqqa boshqarib bo‗lmaydigan holatlarda kirib kelishini oldini olish hisoblanadi. 
Mahsuldor qatlamlarni birlamchi ochish jarayonlarida neftgazli uyumlarda tog‗ 
jinslarini burg‗ilashda mahsuldor qatlamning tubi zonasining holatiga texnologik 
samaralar amaliy ta‘sir ko‗rsatadi. Bunday fizik-mexanik va fizik-kimyoviy ta‘sir 
etish hisobiga paydo bo‗ladi. 
Fizik-mexanik ta’sir qilish quyidagi samaralar bilan tavsiflanadi: 
-
mahsuldor qatlamni burg‗ilash evaziga tog‗ jinslarning massasini 
yuksizlantirish;
-
mahsuldor qatlam ochilganda bosimning o‗zgarishi;
-
quduqdagi harorat rejimining o‗zgarishi;
-
burg‗ilash asboblarining harakati natijasida burg‗ilanadigan tog‗ jinsida 
kollektorlarga gidrodinamik va mexanik ta‘sir qilish;
-
gidrodinamik samaraning o‗zgarishi (burg‗ilash jarayonidagi va tushirish – 
ko‗tarish operatsiyasidagi gidrozarba); 
-
burg‗ilash eritsimaning komponentlarini qatlamga kirib borishi;
-
qatlamni burg‗ilash jarayonida kollektorga vibratsiyali ta‘sir qilish. 
Qatlamda quduq tubi atrofidagi zonaga fizik-kimyoviy ta‘sir qilishning 
evaziga flyuidlar bilan to‗yingan qatlamga burg‗ilash eritmasining komponentlarini 
hamda adsorbsiya, kapillyar va diffuziya kuchlarining ta‘sir qilishi bilan tavsiflanadi.

---

Mahsuldor qatlamni ochish sifatiga quyidagi samaralar ta‘sir ko‗rsatadi: 
-
burg‗ilash eritmasining turi va uning parametrlari (zichligi, suvberuvchanligi, 
kimyoviy tarkibi). Burg‗ilash eritmasining qattiq zarralarini ta‘sir etishi 
natijasida g‗ovaklik kanallari va yoriqlar berkilib qoladi. Burg‗ilash 
eritmasining filtratlari quyidagi holatlarni keltirib chiqaradi: mahsuldor qatlam 
tog‗ jinsi minerallarining loyli zarralarini bo‗kishi; burg‗ilash eritmasi 
filtratlarini qamlamning flyuidlari bilan reaksiyaga kirishi natijasida 
erimaydigan cho‗kindilarning va emulsiyalarning paydo bo‗lishi. 
-
quduq tubidagi bosim kattaligining qatlam bosimidan oshib ketishi 
(gidrostatik va gidrodinamik); 
-
burg‗ilash eritmasining qatlam bilan uzoq muddat kontaklashuvi;
-
qatlamda quduq tubi zonasining atrofida kuchlanish holatining paydo 
bo‗lishi;
-
mahsuldor qatlamning geologik - fizik tuzilishi va mahsuldor qatlamning 
joylashuv xususiyatlari.
Kollektor kovakliklardagi loyli zarralarning bo‗kishi natijasida mahsuldor qatlamning 
o‗tkazuvchanligi pasayadi. O‗tkazuvchanlikning pasayishi loyli materialning turiga, 
uning dimperslik darajasiga, kationlarning almashish tabiatiga va filtratlarning 
xossasiga bog‗liq bo‗ladi. O‗tkazuvchanlikning pasayishini asosiy sabablariga 
kristallarning oraliqlaridagi va ichki kristallarning bo‗kishi sabab bo‗ladi hamda ikki 
qatlam oralig‗idagi suv malekulalarini tekislik oralig‗idagi va zarraning o‗zini 
tekisliklarida taqsimlanishiga bog‗liq bo‗ladi. Shuni belgilab o‗tishimiz kerakki, 
qatlam suvlari mahsuldor qatlamning o‗tkazuvchanligini pasaytirmaydi chunki, ionli 
muvozanatning barqarorligi tufayli zarralarning bo‗kishi sodir bo‗lmaydi. 
Qatlam flyuidining fazoli pasayishi molekulyar - sirt holatlari va kapillyar 
samarasi hisobiga sodir bo‗ladi. 
Qatlam o‗tkazuvchanligining pasayishi asosan burg‗ilash eritmasi filtratlarini 
va qatlam suvlarini o‗zaro reaksiyalanishi natijasida g‗ovakliklarda (masalan, ishqorli 

---

105
filtratlarni yuqori minerallashgan qatlam suvlari bilan reaksiyalanishi) erimaydigan 
cho‗kmalarining paydo bo‗lishi natijasida sodir bo‗ladi. 
Shunday qilib, burg‗ilash eritmasinigg kimyoviy tarkibi qatlam flyuidlari bilan 
mosligi mahsuldor qatlamning o‗tkazuvchanligini pasayish darajasiga ta‘sir qilishni 
aniqlaydi. Shularga mos holatda mahsuldor qatlamni ochishda mahsuldor qatlamning 
joylashish, geologik tuzilmasining tuzilishi, qatlam flyuidlarining tarkibi va uni 
to‗yintirgan komponentlarning xususiyatlari hisobga olinadi. Burg‗ilash eritmasining 
suvberuvchanligi filtratlarni qatlamga kirib borish chuqurligiga ta‘sir qiladi. 
Burg‗ilash eritmasining filtratlarini qatlamga kirib borish chuqurligi mahsuldor 
qatlamning ochilish sifatiga ta‘sir ko‗rsatadi. Filtratlarni kirib borish chuqurligining 
o‗lchamlari quduqlarni geofizik tadqiqot qilish natijasida aniqlanadi. Bunda 
filtratlarni kirib borish zonasining diametrini burg‗i diametri yordamida burg‗ilangan 
quduq diametriga nisbati orqali aniqlanadi. 
Burg‗ilash eritmasining mahsuldor qatlam bilan kontaktlashi vaqtida yuqorida 
izoh berilgan samaralar qatlamda quduq tubi atrofidagi zonaning o‗tkazuvchanligini 
pasaytiradi va kollektorlik xossalarini pasaytiradi. Filtratlar bilan birgalikda qatlamga 
burg‗ilash eritmasining qattiq ko‗rinishdagi zarralarining dispers fazasi kirib keladi. 
Qattiq zarralarning fraksiya tarkibi qatlamga kirib borish chuqurligini 
aniqlaydi. Har xil tadqiqotchilar tomonidan olib borilgan eksperimental va kon ishlari 
ma‘lumotlari qattiq zarralar g‗ovakliklarga kirib borganda mahsuldor qatlamning 
o‗tkkazuvchanligini pasaytirib yuborishi to‗g‗risidagi fikrga kelishgan. 
Burg‗ilash eritmasi komponentlarining qatlamga chuqur kirib borishini oldini 
olish uchun quduq stvolining quduq atrofi zonasida kolmatatsiya zonasini 
shakllantirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Kollektorlarga qattiq zarralarni kirib 
borishi g‗ovakliklarning va qattiq zarralarning o‗lchamlarini nisbatlari bilan 
tavsiflanadi. 
Qattiq zarralarni g‗ovaklik fazosiga kirib borishi va kolmatatsiya qatlamlarni 
hosil sharti quyidagi formula nisbatlari orqali aniqlanadi: 
3d < dn < 10d, 
(3.1) 
bu yerda: d – qattiq zarraning diametri; dn – g‗ovaklik diametri. 

---

Yuqoridagi formuladan ko‗rinib turibdiki, g‗ovaklikning diametri zarraning 
diametridan 3 marta katta, zarraning diametridan 10 barobar kichik bo‗lishi kerak. 
Qatlamning quduq tubi zonasida shakllantirilgan kolmatatsiya zonasi ―quduq - 
qatlam‖ tizimida katta rol o‗ynaydi, quduqlarni burg‗ilashni davom ettirish va uni 
tugallashda texnologik jarayonlarga katta ta‘sir ko‗rsatadi.
Mahsuldor qatlamlarni ochish jarayonida qatlamga beriladigan repressiya 
kattaligi oshib ketganda (quduq tubi bosimining qatlam bosimidan yuqoriligi) amalda 
qatlam quduq tubi zonasiga (QQTZ) ta‘sir qiladi, filtrat va qattiq zarralarni chuqurroq 
kirib borishini oshiradi.
Quduqning o‗tkazuvchanligini va debitini amalda keskin pasayib ketishiga 
burg‗ilash jarayonida qatlamga beriladigan repressiya ta‘sir ko‗rsatadi. Konlarda olib 
borilgan ishlatishga kiritiladigan qazib oluvchi quduqlardan olingan ilmiy tadqiqotlar 
qatlamni ochishda qatlamga beriladigan repressiya 1,5 marta belgilangan qiymatdan 
oshib ketganda quduqlar ishlatishga topshirilgandan keyin uning solishtirma debiti 2 
marta kamayganligi aniqlangan. 
Bunda shuni ko‗rsatib o‗tishimiz kerakki, qatlamga berilgan yuqori repressiya 
qatlam o‗z holatida gidravlik yorilishga olib kelishi hamda mahsuldor qatlamni 
ochishda murakkabliklarni keltirib chiqarishi va kollektorlik xossalariga salbiy ta‘sir 
ko‗rsatishi mumkin. 
Burg‗ilash eritmalarini mahsuldor qatlamning kollektorlik xossasiga salbiy ta‘sir 
qilish jarayonlari quduqlarni o‗zlashtirish vaqtida oqimni to‗liq kirib kelmasligiga 
sabab bo‗ladi. Qatlamning quduq tubi zonasini tozalash va rejalashtirilgan quduq 
debitini ta‘minlash uchun QQTZsiga (tuz kislotali, qatlamni gidravlik yorish va 
boshqa ) zaruriy ishlov beriladi. 
Bu holatlarning hammasi quduqlarni o‗zlashtirish vaqtini uzaytiradi, tijoriy 
tezlikni pasaytiradi, quduqni qurish bahosini oshirib yuboradi. Qatlamga beriladigan 
depressiya qiymati oshirilganda (qatlam bosimini quduq tubi bosimidan yuqori 
ekanligi) quduqlarni o‗zlashtirish davrida gaz yoki suv oqimlarini kirib kelishiga olib 
keladi. 

---

107
Qidiruv quduqlarida filtratsiya kanallarini blokirovka qilish natijasida 
mahsuldor qatlamga kirish bekilib qolishi mumkin. 
Mahsulor qatlamni ochishda burg‗ilash eritmalarining sifatiga qo‗yilgan 
talablar: 
burg‗ilash eritmasining zichligi minimal bo‗lishi;
burg‗ilash eritmasining tarkibi qatlam suvlarining tarkibi va 
mineralizatsiyasiga mos kelishi, erimaydigan cho‗kindilarni paydo bo‗lishini oldi 
olinishi kerak;
qatlamda joylashgan kollektor g‗ovakliklaridagi loyli materiallarni bo‗kishiga 
yo‗l qo‗ymasligi kerak;
burg‗ilash eritmasi mahsuldor qatlamda geofizik tadqiqqotlarni sifatli olib 
borishda sharoit yaratishi kerak;
boylik va atrof muhitni ekologik xavfsizligini ta‘minlashi kerak.